.gif)
Ture Pauna Kararehe 1884.
Haerere Pokanoa Me Te Paunatanga Kararehe
Haerere Pokanoa Me Te Paunatanga Kararehe.
| 5. | Ko ia tangata noho whenua e haererea pokanoatia ana e te kararehe ka ahei ki te pauna i aua kararehe, engari hoki e kore e mana te tangata noho whenua ki te tono moni mo te haerere pokanoa o te kararehe i runga i tona whenua mehemea kaore he taiapa, ko nga utu anake o te whiunga i aua kararehe ki te pauna me te whakaaturanga atu i te paunatanga o aua kararehe, penei me era i te Apiti Tuatahi o tenei Ture, haunga anake mo te poaka me te nanenane kei raro iho nei nga tikanga mo era. |
| 6. | Ko ia tangata noho whenua kua taiapatia e haererea pokanoatia ana e te kararehe, ka mana ki te tono i nga reiti mo te haere pokanoa e whakaritea nei i te Apiti Tuatahi o tenei Ture, ki te tono ranei i roto i tetahi Kooti tika i nga moni hei utu i ana mea i whakakinoa i te haerenga pokanoa atu o etahi kararehe; engari ki te tono pera ia i nga utu mo ana mea i kinokino, ahakoa i whuia ki te pauna nga karehe nana i haere pokanoa atu, i whakahaerea ranei i raro i nga tikanga o nga tekihana tekau ma tahi, tekau ma rua o tenei Ture, e kore e tika kia noho tonu aua kararehe i roto i te pauna tae noa ki te utunga o nga moni mo nga mea i whakakinokinoa. |
| 7. |
Ko te tekihana rima me te tekihana ono o tenei Ture me kaua e mana i roto i nga Takiwa Porowini o Whakatu, o Maropara, o Wetirana me Otakou, engari i roto i aua takiwa me mana ko nga tikanga o nga Apiti kua tohua nei ki te A me te B, ara nga tikanga kua whakahuatia nei i roto i aua Apiti, mehemea nei ano ko tenei Ture. Ahakoa nga tikanga o tenei tekihana ka ahei te Kawana i runga i te kupu a nga mema e rua o ia toru mema o tetahi Paro Kaunihera Poari Taone, Kauti Kaunihera, Rori Poari ranei, i nga takiwa kaore nei e mana ana "Te Ture Kauti, 1876," i runga i tana Panui ki te whakahau kia whaimana te tekihana rima me te tekihana ono o tenei Ture, timata mai i te ra e whakahuatia ana i roto i tana Panui i tetahi paro, takiwa taone, kaute, takiwa rori ranei i roto i aua takiwa porowini. Ma aua Panui, i taua ra kua whakahuatia ake nei, e whakakore nga tikanga o te Apiti o tenei Ture i roto i te takiwa e pangia ana e taua Panui i whaimana ra ki reira i mua atu i te putanga o taua Panui. Ka taea e te Kawana te whakakore te mana o taua tu panui i runga ano i tetahi atu tono pera, i runga ranei i te whakatau pera a tetahi o nga Whare o te Runanga, a muri i tera whakakorenga e kore ano e ahei te tuku Panui hou mo taua takiwa ano. |
| 8. | Na mo runga mo nga hoiho tariana, kaihe tariana, muera tariana, puuru, hipi toa, poaka raho, ki te haerere pokanoa enei, kei reira ka tika kia utua tetahi reiti, apiti atu ano ki nga reiti e whakaritea ana e tenei Ture, ko aua reiti apiti mo enei mea kia kaua e hipa ake i te tahi tekau pauna, me whakahau tonu te utu i raro ano i nga mana o te ture. |
| 9. | Ko te tangata whai kararehe kua paunatia nei ana kararehe, ka ahei ia ki te tuhi pukapuka atu ki te Kai-tiaki o te pauna, kia mohio mai ka tukua atu ki tetahi Kai-whakawa tana kupu whakahe page 4 mo te tangata nana i pauna aua kararehe, i he taua mahi kihei i haere i raro i te mana o tenei Ture, he tino nui ranei no nga reiti e tonoa ana mo nga utu pauna mo nga mea ranei i kinokino i aua kararehe; na ki te tae atu he whakaatu pera, kia utua hoki aua reiti me nga reiti utu i te pauna me era atu utu tika, kei reira me tuku aua kararehe e te Kai-tiaki o te pauna, me pupuri hoki e ia aua moni reiti ka tatari ki te whakatau a nga kai whakawa, i raro i nga tikanga kua tuhia ki raro iho nei. |
| 10. | Ko aua kupa whakahe pera me tuku atu i roto i nga ra tahi tekau i muri mai i te tukunga atu o taua pukapuka whakaatu, me whakawa me whakatau tonu iho i raro i te tikanga o te ture e nga Kaiwhakawa [Justices] tokorua nui atu ranei, ka ahei ratou ki te whakamutu noaiho i taua whakawa, ki te kite kaore aua kararehe i te haerere pokanoa, kaore ranei i tika te paunatanga i raro i nga ritenga o tenei Ture, he nui rawa ranei nga utu mo nga mea i whakakinoa nga reiti hoki, kei reira ka ahei te whakahau kia utu te kai-karo i nga utu tika ki te tangata nona aua kararehe mo te mate i pa ki a ia i runga i te he o te paunatanga o te nui ranei o nga utu, me nga reiti o te pauna me era atu moni i utua ra ki te kai-tiaki o te pauna, kei reira ko tera hei mana whakahau i te Kai-tiaki o te pauna kia whakahokia atu aua moni reiti e puritia ra e ia. Ka ahei aua Kaiwhakawa [Justices] ki te whakawa ki te whakatau i taua kupu whakahe ahakoa nga take nga paanga ranei ki te whenua e pataia ana i runga i taua mahi. |
| 11. | Ko nga kararehe e paunatia ana i raro i tenei Ture me kawe ki te pauna e tutata ana ki te whenua e, haererea pokanoatia ana haunga anake i era tikanga e whakaritea ana ikonei a ma te tangata nana i whiu ma te tangata ranei nana i whakahau kia whiua ki te pauna e tuhi ki te pukapuka te ahua o aua kararehe, me te maha, me nga parani me nga mea e mohiotia ana he parani, nga tiwarawara o nga taringa, me te wahi e takahia pokanoatia ana e aua kararehe, me nga utu e tonoa ana mo taua haere pokanoa atu o aua kararehe i raro i nga tikanga o tenei Ture, a mehemea ka taea me whakaatu hoki te ingoa o te tangata nana aua kararehe, ka tuku atu taua pukapuka whakaatu ki te kai-tiaki o te pauna; me arahi me kawe me whiu ranei aua kararehe ki taua pauna. |
| 12. |
Ko te tangata noho whenua e haerea pokanoatia ana tona whenua e te kararehe, mehemea e mohio ana ia ki te tangata nona aua kararehe, ka ahei ia ki te pauna i aua kararehe ki tetahi wahi tika i runga ano i tona whenua; ki te peratia e ia me tuku atu ki te tangata nona aua kararehe i roto i nga haora tekau ma ono, tetahi pukapuka whakaatu penei me tenei kua whakahuatia ake nei kia tukua ki te kai-tiaki pauna e te tangata e tuku kararehe ana ki te pauna: Ko aua kararehe kua paunatia peratia me whangai e te tangata nona te whenua, kaua e puritia e ia kia roa atu i nga ra e rua e rua tekau ma wha nei nga haora o te rangi kotahi, ki te kore e utua nga reiti utu pauna pera me era i te pauna e tata mai ana mo te whangainga i aua tu kararehe, kei reira me whiu me kawe me arahi ranei e ia ki te pauna e tutata mai ana ki taua wahi. |
| 13. | Ka ahei te tangata noho whenua e haerea pokanoatia ana ki te whakahoki atu i aua kararehe ki te tangata nona, ki te peratia ka page 5 ahei taua tangata noho whenua ki te tono atu i nga utu reiti mo te haerere pokanoa me nga utu mo te utu mo te whiunga i aua karehe, ara nga utu e whakahuatia ana, i te Apiti Tuatahi o tenei Ture, ki te kore e utua aua moni ka taea e i ia te tono atu ki etahi Kaiwhakawa [Justices] tokorua kia utua aua moni i runga i te mana o te ture. |
| 14. |
Ko te tangata noho whenua kua taiapatia, kaore ano renei kia taiapatia, e haerea pokanoatia ana tona whenua e te poaka e te nanenane ranei, ka tika kia utua ki a ia nga utu e mau nei i te Apiti Tuatahi e te tangata nana ana poaka nanenane ranei; ki te hoki mai ano etahi poaka nanenane ranei a taua tangata ano ki runga ano ki te whenua a taua tangata noho whenua i roto i nga marama e toru i muri mai i te haerenga tuatahi ra, ka ahei kia utua ki a ia e te tangata nana, kia rua utunga o nga reiti penei me te Apiti Tuatahi, me pera te nui o te utu i ia hokinga pokanoatanga o nga kararehe ki tona whenua. Ko te tangata kua taiapatia nei tona whenua kua ruia nei ki te karaihe, kua ngakia ranei tona whenua, ka ahei ki te patu i nga poaka, nanenane, manu ranei e haere pokanoa ana i runga i tona whenua; ki te patua peratia e te tangata noho whenua me tuku atu e ia ki te tangata nona aua mea i roto i nga haora rua tekau ma wha tetahi pukapuka whakaatu atu i nga mea kua patua e ia me te wahi i patua ai, mehemea ra e mohio ana ia ki te tangata nona aua mea, ki te kore ia e mohio me tuku atu e ia ki te teihana pirihimana e tata mai ana ki reira, ki te kore e tuhia atu e ia ka ahei kia whainatia ia ki nga utu kia kaua e hipa ake i te kotahi tekau pauna. Kaore he tikanga kia tukua he pukapuka whakaatu pera mo nga poaka puihi e patua peratia ana. Mehemea ka kore e tu mai he tangata ki te ki mai nana aua mea kua patua, ki te tango atu ranei i aua mea i roto i nga haora e whateka ma waru, kei reira me tanu e te tangata noho whenua aua mea i patua ra e ia, ki te kore ka tika kia whiua ia ki te utu kia kaua e iti iho i te tahi tekau pauna. Erangi hoki ka taea ano te whakakore enei rarangi whakamutunga e rua o tenei Tekihana e te pooti o te rua mema i roto o ia toru mema o te hunga whaimana takiwa kia kaua e whaimana i roto i te takiwa i raro i te mana o taua hunga. |
| 15. | Mehemea he iti rawa te pauna kaore e uru nga kararehe e paunatia ana, ka ahei te kai-tiaki pauna ki te tuku atu i etahi o aua kararehe ki tetahi pariki ki tetahi atu wahi tika ranei e whakaaetia ana e te hunga whaimana takiwa; na ma te kai-tiaki pauna e tiaki aua kararehe, ka tika hoki kia utua ki a ia nga utu mehemea nei ano i roto aua kararehe i te pauna. |
| 16. | Ko te tangata noho whenua e haerea pokanoatia ana e te kararehe, me i pakaru ana taiapa i aua kararehe, ka ahei ia ki te tono i te utu mo ana taiapa penei ano me nga utu mo te haere pokanoa atu mehemea kaore i hipa ake i te wha tekau hereni nga utu mo te whakapainga i aua taiapa. |
| 17. |
Ko te tangata kua whakaturia e te hunga whaimana takiwa e tiaki ana i nga rori, me te tangata noho whenua ranei e tata ana ki te rori ka mana ki te pauna i nga kararehe e haerere noaiho ana e kopikopiko ana e takoto ana e here ana i runga i te rori i tetahi wahi ranei e haerea ana e te katoa, e tata rawa ana ranei e whakakapi ana page 6 Kaua tenei tekihana e pa ki nga kararehe a te tangata e ana i te whenua o te Karauna, mehemea e haere ana aua karar[gap — reason: illegible] runga i te rori e tika ana ma roto i te raana e tika nei kia haere[gap — reason: illegible] kararehe i runga; kaua hoki e pa ki nga kararehe a te tangata[gap — reason: illegible] whakaae nei te hunga whaimana takiwa kia haere ona karare runga i aua rori mehemea kei a ratou te mana o aua rori, kaua h[gap — reason: illegible] pa ki nga kararehe a te tangata e noho whaitikanga ana i runga whenua mehemea e haere ana aua kararehe i runga i te rori kaore[gap — reason: illegible] kia taiapatia mehemea na taua tangata ano te whenua i tetahi me tetahi taha ano hoki o taua rori. |
| 18. | Ka ahei te tangata ki te pauna i te puru, hoiho ta [gap — reason: illegible]kaihe tariana muera tariana ranei kua pakeke ake i te iwa ma[gap — reason: illegible] i te poakaraho i te hipi tariana pakeke ake i te wha marama meh e haerere ana i runga i te whenua kaore e whaitake tika ana ki te tangata nona aua kararehe, mehemea ranei e haerere ana[gap — reason: illegible] kararehe i runga i tetahi rori, tetahi atu wahi ranei e haererea te katoa, na ka tika kia utu te tangata nana aua kararehe i te u[gap — reason: illegible] kaua e hipa ake i te rua tekau pauna apiti atu ki etahi atu utu, reiti ranei e whakaritea nei e tenei Ture mo nga kararehe e ha[gap — reason: illegible] noa ana i enei tu wahi. |
| 19. | Ko nga kararehe katoa kaore nei i ata tika te poka raho ka kiia i roto i tenei Ture he kararehe tariana. |
