Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ture Whakapumau Take Tika

page break

Niu Tireni.
Te Rima Tekau o Nga Tau o Te Kuinitanga o
Kuini Wikitoria.

Ture Whakapumau Take Tika.

He Ture hei Whakapumau ki nga Maori etahi whai paanga.

Notemea i raro i "Te Ture Whenua Maori, 1865," i tukuna he tiwhikete take, he Karauna karaati hoki mo etahi whenua ki etahi Maori me te mea no ratou anake aua whenua. A notemea he tini o aua whenua e penei ana, ko aua tangata ra i meatia hei kaitiaki kau mo ratou me etahi atu o nga tangata o to ratou hapu, iwi, pehea ranei:

Ka meingatia e Te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui nei i roto i te Paremete i raro hoki i tona mana ara:—

1.Te Ingoa Poto o tenei Ture "Ko te Ture Whakapumau Take Tika, 1886."
2.I runga ite tono a tetahi Maori e ki ana e whai paanga ana ki tetahi whenua, ka ahei te Kooti Whenua Maori o Niu Tireni te patai i te ahua o nga take ki aua whenua ki etahi tikanga tiaki ranei e pa ana ki aua whenua.
3.Ka ahei te Kooti ki te whakatau i runga i nga tikanga o taua whiriwhiringa kua kore taua tikanga tiaki, ki te mea ranei ka kitea i meatia kia mau tonu e mau tonu ana ranei taua tikanga tiaki kei reira me whakatau ko wai nga tangata tika kia whaipaanga.
4.Kei reira ka ahei te Kooti ki te whakahau ko nga tangata i whakataua peratia me whai take i runga i te tikanga tenata kamana mo aua tu whenua tiaki, a ka kiia ko ratou te hunga whai take, mehemea nei i whakaurua ano o ratou ingoa ki roto ki te tiwhikete, ki te karaati ranei o taua whenua.
5.

Ekore nga tikanga i runga ake nei e pa ki nga whenua o roto o te tiwhikete, karauna karati ranei kua whakahuatia i runga ake nei, ki tetahi hea ranei o aua whenua kua hokona nei i mua e aua tangata kihai i tino whai take, e etahi ranei o ratou e o ratou kairiiwhi ranei. Ko enei kupu i runga ake nei o tenei Tekihana me kaua e pa ki nga whenua i te Waipounamu, kua hokona nei etahi page 2wahi ki te Kawanatanga. Engari hoki kaua tetahi Maori e whaitikanga kia pa atu ki te Kawanatanga ki te whakahe i te whaitaketanga o te Kawanatanga ki tetahi whenua kua hokona nei e te Kawanatanga. A ko nga whenua i raro i tenei Ture e takoto riihi ana mo etahi tau ka mana tonu nga tikanga i whakaaetea i te tuatahi mo runga i taua riihi, a i muri iho i te panuitanga o taua whakataunga me utu e te kai riihi nga moni o te reti ki te Kai Tiaki o te Katoa ko tana hainatanga he tino whakaotinga mo taua mea.

Ko aua moni o te reti me utu ki nga tangata whai take i runga ano i nga wehewehenga kua whakahuatia i runga ake nei.

6.A mo runga mo tetahi whakaaetanga a te Kawanatanga o Niu Tireni, ki etahi Maori na ratou nei te tiiti hoko e mohiotia nei ko te "tiiti a Ngaitahu," ko etahi whenua i te Waipounamu i Niu Tireni, kua oti te whakarite ma aua tangata Maori kua whakahuatia i runga ake nei ki o ratou uri ranei; a no te mea e hiahiatia ana kia kimihia; kia whakatuturutia nga ingoa o aua Maori: Na i te Kooti e kimi ana kia whakatuturutia ko wai nga tangata i tukua ai aua whenua kua whakahuatia nei ka whai mana ki te whakahaere i aua whenua ano he whenua papatipu Maori, a ka kiia aua whenua he whenua Maori, i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880:" Engari me mutu mai te whaitaketanga ki aua whenua i nga Maori kua whakahuatia i runga ake nei me o ratou uri.
7.

E meingatia ana hoki kia ahei taua Kooti ki te whakahaere i ana mana whakawa mo runga mo nga Rahui Maori i Te Waipounamu, me Rakiura ranei, ara mehemea ka tukua atu kia whakawakia peratia i runga i te Ota whakahau a te Kaunihera, e tukua atu ana hoki e tenei Ture te mana ki te Kawana ki te tuku Ota pera i ia wa i ia wa.

Engari i te Kooti e whakatau ana i aua take paanga ranei ki aua rahui, me whakamana ano nga ritenga i rahuitia ai aua whenua i te tuatahi.

8.Ko nga tiwhikete whaitaketanga e whakaputaina ana e te Kooti i raro i te mana o tenei Ture me here katoa kia kaua ai e taea aua whenua te hoko, te mokete, me te riihi ranei mo nga tau roa atu i te rua tekau ma tahi tau ma te whakaae ra ano a te Kawana.
9.Me ahei te Kooti, mehemea e whakaaro ana he tika, i ia whakahaerenga i raro i tenei ture ki te whakamana i nga whakaritenga a etahi Maori e whakahuatia ana he tangata whaitake i roto i te tiwhikete, karaati ranei me etahi atu Maori, me ahei hoki te Kooti ki te whakatau i aua mea i raro ano i aua whakaritenga.
10.I te whakawakanga o etahi take ki te kitea kua mate tetahi tangata e whaipaanga ana ki te whenua e whakawakia ana e te Kooti, kaore ano ra kia tae atu he tono kia kimihia te kaiwhakakapi mo te tangata mate, kei reira ka ahei te Kooti, mehemea e whakaaro ana he tika, ki te whakarite i te kaiwhakakapi mo taua tangata mate, pera ano mehemea nei i tukua atu ano he tono kia whakaritea he kaiwhakakapi mo te tangata mate i raro i "Te Ture Kaiwhakakapi Tangata Mate, 1881."
11.Me korero "Te Ture Wehewehe Whenua Maori, 1882," ano mehemea i whakarerea te kupu "kaua" i te rarangi tuawha o te tekihana tuarua.