Proceedings of of the Kohimarama Conference, Comprising Nos. 13 to 18 of the "Maori Messenger."
Na Ngatiwhatua. No. 2
Na Ngatiwhatua. No. 2.
Orakei, Akarana,
Hurae 17, 1860.
E hoa, e te Kawana,—
Tena koe! Tenei taku whakaaro mo tenei huihui kua karangatia nei e koe kia huihui mai ki te rapu tikanga e pai ai, e tupu tahi ai nga iwi e rua e noho nei i Niu Tireni. He whakaatu atu tenei naku i taku i mohio ai. I nga ra o mua i noho kuraruraru tenei iwi te tangata Maori: te taenga mai o nga mihinare ka eke tenei iwi te Maori ki runga ki tenei waka ki te whakapono; muri iho ka tae mai te ture o Ingarani ka whakapiritia hei rauawa mo te whakapono. E rua enei, he pai anake ki toku whakaaro. Rapu ake ahau inaianei ko nga taka me nga aukaha, ara, ko te aroha me te kotahitanga o enei iwi e rua. Ko tetahi wahi kua rite, ko tetahi wahi kahore ano. Taku e mea nei kahore ano, ko te pu ko te paura, e puru ana ki nga Maori e tuwhera ana ki ngu Pakeha; otira ehara tenei i te whakawa naku i a koe, e mohio ana hoki ahau ki tau whakaaro mo taua mea.
Tetahi mea, ko nga whenua a nga Maori kahore nei ano i hokona ki te Kawana. Kua rapu ahau i tenei kupu i te tuaono o nga nama o te nupepa [a te Kawana] mo te taonga o te tangata kia tiakina paitia. Ki toku whakaaro ko etahi o nga oneone pera e taea te hoatu ki a koe kia tiakina, ko etahi ekore e taea. Heoi, me waiho ano i ta tena iwi, i ta tena iwi, i pai ai, i ta ia tangata ranei i pai ai; otiia e kite ana ahau e kore e oti nga oneone o nga Maori i tenei whakaaro. Kite mea hoki ka hokona atu ki te Kawanatanga e kore e taea e matou te hoko, kia hoki mai ano ki a matou. Ko nga wahi whenua e whakahokia mai ana e te Kawanatanga ki nga Maori e riro ana i nga rangatira anake, ko nga tutua ka haereere noa, ka kore he mahinga kai. Ki te mea ranei ma ia tangata ma ia tangata e tiaki tona whenua e kore ano e mau, ka hokona e nga rangatira. E kore ia e kaha ki te pupuri i te wehi i nga rangatira. E kore ano hoki e ahei kia hokona ki nga moni utu whenua tetahi atu whenua, kei rere mai ano te nuinga ki runga ki te wahi i hokona houtia, haunga ia nga whenua i whakaaetia page 27 kaaetia tikatia ki a koe. Kuia ahau ka mea nei ki a koe, me waiho te tangata e whakaturia nei e Waikato, hei hoa mo nga tutua, kei mate i te whakaaro apo o etahi o nga rangatira o toku iwi ano ia, o Waikato. Taku e mohio ake nei, kia ora tahi ai te rangatira me te tutua; otiia kaua e whakaaetia e koe, kaua ano hoki e pehia: mo te he rawa ake, kihai i whakaaetia; mo te tika rawa ake, kihai i whakahengia. E mea ana hoki toku whakaaro kuare, e pai ana tetahi wahi o te mahi e mahia nei e Waikato. Te take i mea ai ahau, he pai, ko nga tikanga i whakatakotoria e Potatau. Mate atu ia, ko te kupu e ora ana, "Kia mau ki te whakapono, ki te ture, ki te aroha: hei aha te aha, hei aha te aha?" Ko te ohaaki tenei i waiho iho e Potatau, "E muri, kia atawhai ki te kirima, ki te kiri mangu." E hara i te mea ko te kupu anake i whakapuakina kautia, engari kua mahia ano hoki, kua rangona e te taringa, kua kitea e te kanohi. Ko nga mea hokohoko e kawea mai ana ki nga taone hoko ai ki o ratou hoa Pakeha, pera tonu ano me te ritenga o mua atu o te whakaturanga Kingi. I nga ra hoki o Maehe pea, o Aperira ranei, i te tau 1860, i mea etahi o Waikato kia tikina mai a Akarana nei kia patua, otira i whakahengia ta ratou tikanga e Potatau, e te tokomaha hoki o nga rangatira o Waikato; no reira haere ana aua tangata ki Taranaki whawhai mai ai ki nga hoia a te Kuini, whakapekangia ana e ratou, he arahi i a Ngatiruanui kei patua e te Pakeha ki tona wahi; na ratou hoki taua korero horihori i rongo ra koe, kei Parininihi a Ihaia ratou ko nga Pakeha e whanga mai ana i a Ngatiruanui. Otira i tupato a Potatau kei noho atu taua iwi i Taranaki whawhai mai ai ki te Kuini, ka maro ki te huarahi, ka tonoa atu a Rewi hei kai arahi. Te taenga ki Parininihi ka meinga e Rewi kia waihotia nga pu i reira, kia haere kau noa atu, kihai i rongo; no reira, hoki mai ana a Rewi.
Ko te tikanga a Waikato i whakapuakina nuitia i Paetai, a i whakaotia ki te runanga nui i Ngaruawahia. he penei, ko te Kingi Maori me te tohu o taua Kingi, ara me te kara, me tu ki runga ki nga kupu i whakapuakia ra e Potatau i te hui ki Waikato, hei whakaputa i te pai ki nga wahi katoa o Niu. Tireni. Ko te pai tenei i whiriwhiria e ratou, ko nga whawhai ki etahi wahi o te motu nei, ma nga minita, ma nga rangatira Maori, page 28 Pakeha hoki, kahore nei i tata ki taua he, e tiki, e whakarite, e pehi hoki, no te mea e pawerawera ana te ngakau o taua hunga e whawhai ra, e kore e tukua te tika kia puta. Ko te taha ki a koe kihai i taea te whakarite, mau ano e whakaatu ki o hoa Maori. Heoi, kei te tatari a Waikato i naianei ki tetahi kupu i a koe kia haere ki te titiro i te oneone o Wiremu Kingi, no te mea e kore e taea te whakapono nga korero e rua. Ko nga Pakeha e mea ana no Te Teira anake te whenua, ko nga Maori e mea ana no Wiremu Kingi tetahi wahi: no reira i meatia ai me tono etahi tangata pono, Pakeha, Maori, ki te titiro. Heoiano.
Na o hou,
Na Te Retimana Te Mania,
Wiremu Hopihana Te Karore.