Ki te Runanga Nui i Poneke, tena koutou, tenei aku whakaaro mo taku whenua mo Taurarua, ka tukua atu ki o koutou aroaro hei tirotiro ma to koutou Runanga.

He tino mohio no matou ki ta matou rohenga i te whenua i tukua a tuki te Kawana Hopihona, i te tukunga atu o Akarana ki a ia, ko te tuarua o nga whenua i tukua atu ki a Kawana Hopihona ko Epihama, ko enei whenua kei te taha ki te Hauaru o te ara e maro atu ana i Akarana ki One- hunga ko te whenua tuatahi kua nohoia e te Pakeha, ko Horotiu ko Waiariki, ko Waipapa, he mea noho noa iho kahore ano i utua te whenua, e rangi te kupu whakaae a nga kaumatua mo te Pakeha kia haere mai hei noho i to matou whenua, kahore ano kia hokoa, kahore kia tohutohungia nga rohe o te wahi mo te Pakeha, ko te noho o te Pakeha i taua takiwa he noho noaiho, no te taenga mai o Kawana Hopihona ki tona whare, katahi ka hokona te whenua, ka haere matou ki te whakaatu i nga rohe, ko te Karaka ta matou pakeha, kei te ora matou nga tangata i whakaaturina ai nga rohe, kotahi o matou kua mate tokotoru matou kei te ora, ko te Karaka ka tokowha ai matou.

Ko te Rohe tuatahi he mea timata i te awa i te Koru o Taurarua, tika tonu atu, a taenoa ki te Huarahi e karangatia ko te Tiki e ahu mai ana kia Akarana. Ka poua ta matou rohe he Kohatu, katika tonu i te Huarahi nui e maro atu ana i Akarana ki Onehunga, katika tonu i taua Huarahi taenoa ki te Awa o te Ruareoreo i te Numakete ka mutu mai, katika atu i te Hauauru Tuaraki puta atu ki te awa Opou ka mutu, ko te whenua tuatahi tenei, heoi ano te whaka aturanga o nga rohe, i te ruritanga kahore matou i tikina mai hei whakaatu i nga rohe, ta ratou nei ruri noa atu me ta ratou tuhituhi i te mapi, me te pukapuka i nga korero e mau nei o matou ingoa, tatemea he mahi ke te mahi a nga Pakeha hoko whenua i mua, ara nga kai whakamaori penei me aua kai hoko whenua a te Kawanatanga, e tika ana te wahi i tohutohuria atu ai nga Rohe, i te tuhituhinga o nga rohe ki te Pukapuka, nekehia ketia ana nga rohe he Koru ke, kua kite au i taua mahi a te Kawanatanga i tetahi o aku whenua i tukua ano e matou ki te Kawanatanga o Kerei, ko te whenua ko Waiparera, i tika ano nga rohe i te tohutohunga atu ai, i te tuhituhinga o nga rohe ki to pukapuka hokonga o te whenua, kotiti ke atu ana nga rohe ka riro noa atu taku whenua a Matapipi i te mahi apo, i penei te korero o te pukapuka tango, kote rohe ki te taha ki te Hauauru kei te rohe o te whenua Pakeha, i runga i taua kupu riro katoa taua whenua aku nei, ko te tuarua tenei. ko Taurarua te tuatahi, i peneitia ano me tenei, ko te kupu tango i tuhituhia ki te pukapuka o te hokonga o Akarana nei koia tenei, ko te rohe kei te koru i Orakei, ko ta matou i whakaatu ai kei te koru i te awa o Taurarua, ko nga tikanga tango whenua ra tena o mua, tetahi tikanga o mua ko nga korero o nga pukapuka o nga rohe hokonga o te whenua e kore e korerotia mai, he tuku tonu mai i te pukapuka kia tuhia nga ingoa o nga tangata, no mua enei tikanga a nga kai hoko a te Kawanatanga, no muri iho nei katahi ka pai nga tikanga, ta te mea kua kite nga kanohi kua matau te tangata, waiho te Maori ka kite i te ritenga, a pokake he ritenga ano, ka tangohia ano aku whenua, he mea tohutohu marire nga rohe e au keri rawa nga rua hei rohe mo te whenua i tukua atu ki te Kawanatanga, ko Raupotamaki, i te hokonga e te Kawanatanga i taua whenua ki te Pakeha, hoko ke ana i taku, ko Kumeu te whenua ko 110 eka Karauna Karaati rawa, muri iho i tenei ko Waikoukou e 4 eka he mea penei ano me Kumeu, hokoa atu ki te pakeha Karauna Karati rawa, kawha ai aku whenua i riro i te Kawanatanga, tuatahi ko Taurarua, tuarua ko Matapipi, tuatoru ko Kumeu, tuawha ko Waikoukou, i runga i toku kaha ki te tohe i enei whenua e toru, ka utua mai e te Kawanatanga kia an, ko Taurarua anake kahore auo kia utua mai, no muri nga mea kua rite nei, ko to mua ko Taurarua kahore ano kia utua.

Kei mea ra koutou e aku hoa e tohe he ana au mo Taurarua, ki taku mohio e tika ana taku tohe, kei mea ano koutou katahi ano au ka timata korero mo tena whenua, he mahi tawhito tena no mua, kua timata mai ano i a Kawana Pitiroi kua whakamaramatia atu kia mohio ia no matou taua whenua, a Taurarua, i te takiwa i tukua ai e Kawana Pitiroi te Pakeha kia hokohoko noa atu i te whenua. Ko te Matenga te pakeha tuatahi kua noho ki Taurarua, i muri iho o te Kawana Pitiroi ko Kawana Kerei, tona taenga mai tangohia ana nga whenua o nga Pakeha me taku hoki me Taurarua, katahi ka kitea e matou te rironga kua nohoia e te minita me te Kura a te Kihiringi. Ka haere atu ano matou kia Kawana Kerei ki te korero no matou taua whenua, ki mai ana haere atu ki a te Karaka. Ka tuhituhia te pukapuka ki a te Karaka, ka ki mai kahore ia o mohio ana, hoiano whakaaro tonu matou ki to matou whenua.

I muri iho i a Kawana Kerei, ko Kawana Paraone, ka tu te Runanga Nui ki Niu Tereni, ara ki Akarana i Kohimarama, i te Tau 1860. Ka whakapuakina nuitia e au kia rongo nga Iwi erua te pakeha me te Maori, whakarongo ana aua lwi ki te kaha o taku whakapuaki i te kupu mo aua whenua, mo Taurarua, mo Matapipi, ka mutu taua Paramete, i muri iho, kautua e te Kawanatanga tetahi o aua whenua a Matapipi na Makarini i utu mai kia au.

Muri iho i a Paraone ko Kawana kerei ano, ka mahara hoki au na taua Kawana i tango taua whenua nei a Taurarua, ka haere maua ko te Keene kia Kawana Kerei, ka patai mai a Kerei, kia au, o[gap — reason: damage] Paora heaha, te korero, ka ki atu au ho korero ano mo Taurarua me te whenua ano kua rongo ra koe i to taenga tuatahi mai. Ka ki mai a Kerei e tika ana e Paora me Pehea koia te tikanga, kaki atu au me utu ra ka ki mai a Kerei kaua hei taimaha rawa te utu e Paora kia hia nga utu, ka ki atu au kia wha mano pauna, ka. ki mai a Kerei he taimaha rawa tena eraugi ki taku me paiheneti he tikanga, ka ki atu au tena ki tau kia hia utu ka kimai a Kerei kia kotahi mano pauna. Ka ki atu au ko te mea ra i ki ai au kia wha mano pauna he whenua i tangehia noatia kua noho ia nei e te pakeha. Ka ki mai ano a page 4Kerei me whakaae mai koe ki te kotahi mano; ka ki atu au ka pu ta tonu mai ranei tena mano aianei; ka ki mai a Kerei ae kia korero atu au ki taku Runanga hei apopo koe ka hoki mai, hoki ana maua ae ake te ra ka hoki atu maua ka tae atu maua kia Kerei. Ka korero mai a Kerei e Paora tenei taku whakaaro mo ta taua whenua, me rapu koe i te tahi tangata mau kia tokorua, me rapu hoki au i tetahi maku kia tokorua, hei whakawa i ta taua whenua. Ka ki atu au he tikanga ke ano tena au, i ki mai ra koe kia au i nanahi ka puta tonu mai te mano pauna i tenei ra; ka ki mai a Kerei he whakaaro ano ra tenei naku kia whakawakia kia kitea te tikanga, ka ki atu au e pai ana.

Ka tu ta maua whakawa i te tau, 1862. Ko aku kai whakawa ko te Hemara Tauhia ko Aibepene Kaihau, ko a Kerei ko Kapene Haimona ko Meiha Whiwhi, ko aku korero me a te Keene mea Apihai te Kawau e tika ana ki te whakarongo aku kai whakawa, ko te wahi i totohe ai nga kai whakawa, a te Kawana me aku, ko te kupu kotahi e ki ana i te pukapuka hokonga o te whenua e ki ana, ko te Rohe kei te koru i Orakei, ko taua Rohe tango whenua nei tenei, ko te tikanga ia kei te koru i Taurarua, i kaha atu aku kai whakawa ia Kerei, ka mutu ta maua whakawa ka tuhituhia atu te pukapuka ki atu kia Kerei whakakaha i ta matou nei taha, kahore a Kerei i utu mai i taua Reta a aku kai whakawa.

Ka mutu to Kerei Kawanatanga ko Kawana Poene, ka tuhituhia atu taku pukapuka whakaatu kia Poene mo to matou whenua mo Taurarua, kia rongo kia mohio na matou taua whenua, kahore taku Reta i utua mai o Kawana Poene. Ka whakaaro ano ahau kua tu a te Makarini hei Minita me te taha Maori, ka tukua atu ano taku reta me aku whakaaro katoa kia mohiotia ai e te Makarini, kahore i utua mai taku reta. Katahi au ka whakaaro he aha ra tenei ritenga a te Kawanatanga kahore nei e utua mai aku Reta, ta te mea e mohio ana ratou ki taku mahi he mahi tawhito no mua noa atu, ka oti katoa ia au era ritenga hei tirotiro ma te Kawanatanga, ka whakaaro ano ahau me panui ki te Kahiti kia whakawakia ki te ritenga o te ture whakawa whenua Maori, kua mea te Kooti e kore e taea e te Kooti to whakawa i tena whenua, he whenua kua oti ki to Karauna Karati, ka mea taku whakaaro me pehea ra he ritenga e puta ai aku whakaaro mo taku whenua, ta te mea ko te Karauna Karati ki taku mahara o taua whenua no muri nei ko te korero whakaatu a matou mo taua whenua no mua, he mea hanga noa taua Karauna Karati i runga i nga tautohetohe mo taua whenua mo Taurarua, i runga i te kupu a te Kooti ka ki atu au ki taku Roia me pehea he tikanga, ka ki mai taku hoa mana e korero kia te Makarini kia rapua he tikanga, ko tana haerenga atu katae ka korero raua ko te kianga mai a Makarini ma te Runanga Nui i Poneke e mahi tena whenua, tae mai taku Roia ka korerotia mai kia au ta raua tikanga, whakaae tonu au, muri iho ka tonoa mai a te Karaka e te Makarini hei korero mai i ana kupu kia au ka ki mai a te Karaka e Pao, e ki ana mai a te Makarini me tuku to whenua ma te Runanga i Poneke e mahi a Taurarua, mea atu ana au ki a ia e pai ana ahau ma te Runanga e mahi taku whenua ta te mea he ngakau mamae kaha rawa noku ki to matou whenua, kei ki koutou e ngaro tena whenua i o matou whakaaro, aha koa mate matou ka ora ko a matou tamariki e kore e utua tena whenua, ka mau tonu ta ratou kupu he mea tango noa a Taurarua, kia rongo koutou ki taku whakaaro e hara i te mea taku e tohe nei mo to matau whenua kia whakahokia mai kia matou, e rangi kia utua mai e te Kawanatanga kia matou, me whai whakaaro hoki te Kawana ki taku pai i te tuatahi, i tukua noatia to matou whenua kia ia i te nohoanga o te pakeha ki Akarana, kahore nei i utua tikatia Akarana, ko nga utu he paraikete, he hate, ho tarau, he kohua, he matau, he tupeka, he paipa, kahore he moni, ko te ritenga tena o te hoko whenua a nga Mihinare i mua, kotahi paraikete riro katoa te whenua nui, e riro te whenua mo te toki, mo te kohua, me te matau, ko te iwi hoki tenei na ratou i whakaako nga tangata Maori kia kuare, ko nga Mihinare, na ratou hoki enei whenua i tango me etahi atu, ko ta ratou kupu me whakapono nga tangata ki te Atua, tukua atu kia titiro nga tangata Maori ki runga, e hokoa ana nga whenua, hoki rawa iho nga kanohi ki raro kua pau nga whenua, waiho ka mohio nga Maori, whakamutua ana ta nga Mihinare hoko whenua, ko tenei e aku hoa, ata whakaaroa mariretia taku whenua, te whenua tupu ake o matou tupuna o matou matua, ki taku whakaaro hoki me whakaora taku ngakau e pouri nei.

E ki na hoki te pukapuka a Paora ki te Hunga o Roma, i te 7 o uga upoko i te 24 o nga rarangi, "Aue te mate ia ahau mawai ahau e whakaora i te tinana o tenei mate."

Heoi ano e aku Hoa nga kupu, tena ra koutou.