Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Proceedings of some conferences held by Te Aute College Students' Association, 1897-1901, 1906]

Turei te 11 o Tihema. — Te Hahi Maori

Turei te 11 o Tihema.
Te Hahi Maori.

I Te ata ka whakatakotoria te motini tangi mo Te Karaka, Atirikona o Waimate, me te tu katoa ano te hui. I muri mai ka panuitia te reta a te Ope Whakaora (Haraweihana), he tono ki te iwi Maori kia whakaritea kia 1000 eka (!) hei whangai i tetahi kura e whakaarahia ki runga ki taua whenua hei whakaakoranga i nga tamariki tane Maori e 50, ki te mahi a-ringa. Ki te tu taua kura tera e awhinatia e te Kawanatanga. Kaore he kupu a te hui mo tenei take.

Na te Tatana te motini o muri iho. I mea ia tetahi take nui e ora ai te iwi Maori kei te pai o nga minita o te Hahi. E rite ana nga minita kaumatua mo o ratou na wa, mo to ratou na whakatupuranga. Ko nga minita mo tenei wa, hei nga tangata i tae ki nga kareti, i ata whakaakona ki te mahi minita. E taea ai tenei whakaaro kia tu he kura minita kaha. E hara i te mea e whakahe ana ia i Te page 27Raukahikatea, engari e mea ana ia kia whakahirangia ake nga mahi, kia rite ki te ahua o enei ra. Me whakaako nga Karaipiture, me era atu pukapuka ano hoki.

I tukua tenei motini ki nga pihopa ki te Komiti Whakahaere o te Hahi Maori.

I mea a Hemi Huata, ehara i te mea ko te mohio te mea nui mo te minita, engari ko te ngawari. Ehara a Nikora Tautau raua ko Taimona i te tangata kura, engari he ngawari. He whakatauki na taua na te Maori. "He tamariki wawahi taha." I kore ai etahi tangata e hiahia ki te mahi minita he whakaaro ki to ratou tamariki rawa.

I mea a Te Wiremu, ehara i te mea e whakahe ana a Te Tatana i nga minita tawhito engari i nga minita hou. He mea pai te kura hei whakawhanui i nga whakaaro, kia kore ai e kuiti.

I ki a Perere Peneti, ehara i te mea ko te mohiotanga te mea nui mo te minita, engari ko tona whiwhi ki te kaha o te Atua, ko te noho nui o te Wairua o te Atua i roto i a ia.

I te whaikorero a Reweti Kohere i mea ia, mehemea ka ata tirohia te tu o nga Apotoro ka kitea kaore i rite tonu to ratou ahua, engari i rere ke tena tena. He kaumatua etahi he tamariki etahi—ko nga tamariki hei kimi tikanga hou, ko nga kaumatua hei tohutohu—he mohio etahi, he kuare etahi. He tangata mohio atu a Paora, a ko ia te mea i whakahaua kia haere ki nga Tauiwi, ki te hunga mohio o Kariki, ki Roma me era atu whenua, kaore i tonoa etahi atu. Waihoki e hiahia ana te Atua ki nga tu tangata katoa hei minita mana. Ko nga tangata o te Hahi i puta nga rongo he tangata i whakaakona ki nga kareti: a Matini Ruta, a Hoani Nooki, a Hoani Weteri me etahi atu. E kore e nui ana kupu mo Te Raukahikatea i te mea ko ia tetahi o nga kai whakaako, engari he tono tana kia nui te haere o nga page 28tamariki o Te Aute ki reira me whakaatu ratou i to ratou hiahia, a tera nga kai whakaako e mahi i te mea tika, otira ki te kore e rite ki a o ratou whakaaro kei a ratou te whakaaro mo te puta ki waho o te kareti.

I muri iho i tena ka paahitia e te hui nga motini a Peneti raua ko Apirana. Ko ta Peneti:—

"Ki te whakaaro a tenei hui he mea tika, mehemea ratou ka watea a mehemea ka taea e ratou te haere mai, kia tae mai nga Minita Maori ki nga hui o tenei Kotahitanga—kia marama ai te mahi tahi a ratou me nga mema o tenei Kotahitanga i nga putake e pa ana ki te iwi Maori."

Kaore i roa nga korero mo tenei take ka whakaaetia.

Ko ta Apirana:—

"Ki te whakaaro a tenei hui tera ano e taea te whakatikatika etahi o nga whakahaere e te Hahi, kia eke nui ai ki runga i te ahua o te iwi Maori o enei ra—i te mea kua rereke rawa etahi tikanga." Ko te nuinga o nga korero mo tenei take he pera ano i nga whai-korero mo ta Te Tatana motini.

No te 12 o nga haora ka hiki te hui mo muri iho i te tina.

I muri i te tina ka haere te nuinga o nga mema ki te karanga a te Kareti o Whanganui ki te takaro. Kaore i maha nga korero; ko te nuinga o nga mahi he whakaotioti i nga motini e ahu ana ki nga komiti me nga tangata whakahaere i nga mahi a te Kotahitanga.

Ko nga motini enei i whakaaetia:—

1.Kia whaimana te Komiti Tumuaki ki te whakatu i etahi tangata Maori, pakeha o ia takiwa, o ia takiwa page 29hei mema whakaatu korero ki te Komiti mo nga take e pa ana ki te iwi Maori hei maramatanga mo te Komiti.
2.Kia whakaturia he peka mo te Kotahitanga ki Tuparoa, Whanganui, me Heretaunga—a ma te Komiti Tumuaki e whakatakoto he tikanga whakahaere mo aua wehenga.
3.Ki te whakaaro a tenei hui he mea tika kia whakahaerea he Kotahitanga mo nga tamariki Maori o nga Kareti. Ma te Komiti Tumuaki e hanga tetahi tauira hei kaupapa mo taua Kotahitanga ka whakapa haere ai i nga mahara o nga rangatira o etahi atu Kareti Maori.

No te wha o nga haora ka hikitia nga take mo te po.

I te po kiki tonu te whare i te tangata ka hui katoa mai hoki a Whanganui te tangata whenua—he po whakamutunga no te hui.

Ka motinitia e Apirana na Te Tatana i tautoko:—

"E tika ana kia tu etahi wahine Maori hei mema honore mo te Kotahitanga."

I roa e totohe ana i tenei take i te awatea. No te huinga o te po ka tau ngawari noa iho, whakaaetia ana.

Ko tetahi mea i totohetia ko te wahi hei tuunga mo te hui o te Kotahitanga a tera tau. I runga i te kaha o te tono a nga tamariki o Te Aute whakaaetia ana kia tu taua hui ki Te Aute. Ko te ra me te marama kua tukua ma te Komiti Tumuaki e whakatau: tera pea e tau ko Hanuere.

I muri i tena ka puta nga kupu mihi mo Pene Te Huki o Whakatane, raua ko Wiari Turoa o Whanganui, he tangata whai rongo enei i roto i o raua na iwi. A ko Pene Te Huki he tangata i kaha ki te hapai i nga tikanga o te whakapono i tona takiwai Whakatane ahu mai ki te Tai Rawhiti.

page 30

Ka mutu i konei te mahi a te hui. Ka puta nga kupu mihi a Te Wiremu raua ko Te Tatana kia Wiki Taitoko me Whanganui, mo te kaha o ta ratou manaaki, mo te pai o ta ratou whakahaere, i kite ai nga manuhiri i te ngahau i te harakoa i nga ra katoa e noho ana ratou i te marae. E kore e wareware tenei manaaki nui. Ka takoto tonu te tumanako i nga tamariki o Te Aute i tae mai ki tenei hui kia kite ano ratou i Whanganui a muri atu. Ko tenei kua tiria iho etahi mahara ki tenei takiwa o te motu: kua kite tinana etahi o nga iwi o te Tai Hauauru i te ahua o te whakahaere a nga tamariki kura. E kore e mohiotia a muri ake nei te toronga haeretanga o o ratou whakaaro, engari ko te mahara iho tera e whanui.

Ka mutu nga mihi a Te Wiremu raua ko Te Tatana ka whakamutua te hui ki te karakia.

Muri iho i tera ka haere ko nga poroporoaki a te tangata whenua ki te ope. Ka poroporoaki a Wiki, ka mea, kua kitea i tenei ra te tika o te kupu a tona matua a Taitoko, i mea ai, tena ona uri kei nga takiwa o te motu nei. He tamaiti matau no tera wahi e hua whakaaro ana hei tika mo te iwi hei uri tera mona, hei tamariki mana. He nui atu nga mihi a te tangata whenua ki a matou, e kore e taea te whakarapopoto ki tenei wahi. I whakauruuru ano ki roto nga mihi a etahi o te ope kia ratou ano i te mea ka wehewehe a tetahi ra. Haere te whai-korero, haere te pao. Ka pai i kona te mahi a nga tamariki Maori o te kura o Putiki ki te waiata. Na te hiamoe tonu i turaki ka whati ki te moe mo te wa poto. I te ata po hoki e eke ana ki te tereina ka hoki te nuinga o te manuhiri.

Ka mutu te hui tuarima o te Kotahitanga o nga Tamariki o Te Aute. Waiho ra e koro ma, e kui ma! e tama ma e hine ma! Waiho kia haere ana nga wawata nei. Ko te hikoi e page 31puhoi ana ko nga whakaaro he hanga hohoro noa iho.

He tau tenei i tini nga korero mo taua mo te maori. Ko to taua rongo tuatahi kei te tauanga a te Kawanatanga i te tokomaha o te iwi Maori i kitea ai kua hira ake. Kaore te ngakau i te kino whakapono rawa he tika; he pai noa iho ki te penei kaore i te kino rawa, kei te ata haere ano, kei te pumau ranei ki to taua tokomaha o te tau 1896. No tenei makariri ka tu nui taua ki te aroaro o te iwi pakeha ki te manaaki i te mokopuna a te Kuini. Ka whai ingoa taua i tera ra i te pai o a taua ngahau, i te nui o ta taua manaaki: hiki ana te manawa o te pakeha i te haruru o te waewae, i te kanapa o te rau o te poi, i te wiri o te ringa. Kei te tu nui taua inaianei ki roto i te mahara o te iwi pakeha o enei moutere whai atu hoki ki tawahi ki te matapuna mai o te Ingarihi. Kotahi te reo o era iwi ki te mihi: otira e rangona ake ana ano tetahi kupu e penei ana, he moumou tenei iwi ataahua ki te ngaro me ana tikanga miharo. Kia manaaki tahi taua i nga kupu nei, e tohutohu ana mai kia tupato kei ngaro te iwi Maori.

Heoi ka huri iho.