Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Forest Lore of the Maori

15 — Tahere manu, mahi huahua, whakamoe koko, etc. — Na Ngati Kahungunu

15
Tahere manu, mahi huahua, whakamoe koko, etc.

Na Ngati Kahungunu.

Na, ka mohiotia he tau kakano ka mahia te ti hei kaha, ka toetoea te ti, ka pae, katahi ka pikautia, ka pae, katahi ka uakina, ka pae, ki ake he kete, ki ake he kete a ka pae, me te tatari ano ki te haerenga o te manu ki te pua, a kua noho te manu taupunga o te pua. Nawai ra na kua haere te manu, i te mea hoki e noho tonu ana te manu taupunga o te pua; he korero tana mahi, he tangi, he karanga ki nga manu, me te whakarongo nga manu ki te reo o te manu taupunga tino haerenga o te manu ki te pua ra. Na, me titiro ano te tangata kua nui te manu ki tona pua, na kua page 398tetere te manu katahi ano ka haere ki te tahere i tona pua, he mea herehere nga kaha ki nga peka o te rakau, kapi tonu i te kaha te pua. Ka tahere katoa nga tangata i tona pua, i tona pua, me te karakia taki mai i te manu, kia haere mai nga manu o tera wahi, o tera wahi ki tona pua, ki tona pua; whakarongo rawa atu ki te karakia i runga i nga pua e karakia ana, anana! Koia nei a ratou karakia taki mo te manu kia haere mai ki o ratou kainga me o ratou pua:—

"Nga manu i Tarawera te takina mai wairua o manu
Ko manu te kutikuti, ko manu te heihei
Kutikuti o te rangi, pekapeka o Tane
Tane i wai inu, i wai inu ki te puna, Tane i hakune."

Kai te karakia ia tangata, ia tangata, i tona pua tahere. i tona pua tahere.

Ka mahia a ka pae nga manu, ka tae pea ki te mano tini ngeangea ka hutia, ka pau te huhuti ka mahia te ahi hei tahu. Ka mahia te waka hei tunga mo te hinu, ko te ipu ki tetahi pito o te waka, ka rere atu te hinu i roto i te waka, ka rere ki te ipu, ka ki ka homai he ipu ke. Ka oti te hohore kua mahia ki runga ki te rakau kia pai ai te tu ki te ahi. Ka timata te tahu ka hui nga tane, nga wahine, ka tapu hoki, kaore e kai, heoi ano te mahi he karakia kia toto te hinu, kia nui te heke o te hinu ki roto ki te waka; ko te karakia tenei:—

"He kereru ana manu ki uta te u ai
Ko te tama i a Tane te u ai, kia utuhia te puhaketo
He koko ana manu ki uta te tu ai,
Ko te tama i a Tane te u ai kia utuhia te puhaketo.
He kaka ana manu ki uta te u ai
Ko te tama i a Tane te u ai kia utuhuia te puhaketo."

Ka timata ano:—

"Koko, e, tahuna; tahuna te puna i uta, te puna i tai
Te puna whakananea, te puna wai toto, wai, puke . . i."

He hangareka enei mahi me enei karakia e karakia ana, e heke ana tera te hinu. Ka mutu te tahu ka whaongia ki roto i te taha, katahi ano ka noa, katahi ano ka kai; ko te ingoa o tenei tahu he matiti. He penei ano te tahu o te kiore, me nga karakia ano, e horea ana ano tera, engari e whaohia ana etahi kiore ki roto ki tetahi kiri i horea ra, ka whaohia ki roto ki te papa. E pangaia ana etahi kiore ki ro wai tu ai, a e roa, e tu ana i te wai ka takina mai ki uta, ka takai, ka maoa, he kai pai rekareka tena na te Maori; me te kiore i tahuna ki ro taha he huahua pai, me te manu he huahua pai. Na, ko nga piro o nga manu e mahia ana, ka pau te mahi ka mahia te whinau, ka huahuatia te wai, ka mahia kia maoa, ka maoa ka kai ai, he kai rekareka tena na te Maori.

Ko tetahi mahi o te koko he whakamoe, kai a Hune, ko nga marama tenei e whakamoe ai i te koko, ko Hurae ano. Ko nga huanui kua mahia kia pai, mo te haere rawa atu ki te whakamoe, e pai ana nga huanui o ia a ngata, o ia tangata. Ka mahia hoki te rama, he kiri kahikatoa me te kiri totara, ko nga [rama] tera mo te haere rawa atu i te po ki te pikipiki page 399i nga pae koko. Kua pae nga rama o ia tangata, o ia tangata hei nga ahiahi ka haere ki te titiro, na, ka kitea e noho ana e toru nga koko, a he pae ano e rima, e ono. Ka kitea te pae ka tautuhitia ki te rau rangiora, ka whakatakoto haere tae noa ki te huanui kua mahia ra. Kotahi tekau pae ma te tangata i te po kotahi, tekau ma rima ranei, na kia kotahi tuamoe ka maranga ka haere, tahu rawa te rama ka haere ai, kua kite i te tautuhi, ka haere ki te piki. Kua tae ki nga manu e moe ana kaore e ara, ahakoa mau nga ringa o te tangata ki nga manu, moe tonu, ko te take i moe ai he momona no te manu, he nui atu te manu ma te tangata i te po kotahi. Katahi nei kaore e moe te koko, na te pu Pakeha i kore ai e moe.

He wai tetahi patunga o te manu, ara o te kereru; ka kai te kereru i te miro, i etahi atu kakano, ka haere te kereru ki te wai inu ai, nui atu,. hei reira ka taheretia te wai, hei reira ka mau i nga kaha; nui atu te matenga o tena manu.

Na, he patu ano to te kaka, he tutu; tena ko te mokai kua whakarataia noatia atu, kua whangaitia, kua pai. Ka noho te tangata ki runga i te tutu, ka tu nga tuke, katahi ka whakangetia te mokai. I te tangihanga ano o te mokai ka rongo te tini o te kaka katahi ka haere mai ki te tutu,. na nui atu te matenga o tena manu. Koia i whakataukitia ai: "He tutu kaka ki uta, he toka koura ki te moana." Ko te tikanga o tenei whakatauki mo te nui o te matenga o te kaka, o te koura. He hopu ano tetahi patu o te kaka, hei te makariri ka momona kaore e rere, ka hopukia noatia iho e te tangata.

He nui nga manu o Aotearoa rereke te patu o ia manu, o ia manu. Ko te kakariki he patu ano tona, he para kakariki, he mea hanga ki te tawhiti, ki te kaha, he tutu ano.

Ko te kopara he pehe ona patu, he mutumutu.
Ko te weka he tupaki te patu o tena, he tawhiti.

Ko te huia he mea whakatangitangi ki te waha o te tangata, ahakoa kotahi maero te roa o te wahi i noho ai nga huia ka rongo ai i te whaka-tangitangi, e kore e roa ka tae mai, ka herea, ka mau; ahakoa e rima,, e ono ranei te ta huia, mau katoa.