Te Purenga

Ka horahia te roro o te whare i te kainga ki te whariki, he kaitaka a raro, he takapau-rangi a runga. Ka takoto ena whariki katahi ka horahia nga taonga; ko nga ua o nga kahu maori katoa ka anga ki raro o te matapihi, ahakoa he aha te kahu, he korowai ranei, he paepaeroa rarei, he pekerangi ranei, he pota ranei, he mahiti ranei, he uhipuni ranei, he takapau whara ranei, he tangai ranei. Ka whakatakotoria enei kahu ki runga ki te takapau-rangi. Mehemea he tino mahi nui te whakanui i te tamaiti, ka whakatakoto i te patu pounamu, patu paraoa ranei, ki runga ki nga kahu, ki raro mai i nga ua. Mehemea e rua nga patu ka whakaanga i nga reke o nga patu ki a raua, ko nga rapa e huri ki waho. Mehemea he taiaha tetahi ka whakatakotoria ki te taha ki nga ua o nga kakahu. Ka whakatakotoria te waka kotuku, huia ranei, ki te taha o te taiaha; kaore etahi rakau ke atu e whakatakotoria ki kona, ko enei anake. Ko te hoeroa, ko te pounui [he pouwhenua tetahi o nga ingoa o tenei rakau], me era atu he rakau iti. Ko te take tuatahi tenei i nui ai enei rakau e toru, te patu pounamu, te patu paroa me te taiaha, no te meatanga hai pera.

Na, ka haramai te ope ra, ka tae mai, kai te karakia tonu te tohunga i taua takutaku ano, ka tuaruatia e ia, ka tuatorutia. Na, ka tae ki te taha o te paepae-kai-awha. Ko te tane raua ko te wahine ra ta raua haere kia hangai tonu ki te matapihi, ko te tohunga kai te pou o te maihi e tu ana. Ka karanga atu ia ki te tane raua ko te wahine kia hangai ki te mataphi. Katahi ka karanga atu tepage 74 tohunga: "E hiki ki runga ki te tahuaroa"—ara ki runga ki nga kahu. Katahi ka haere atu ko te tane anake, ka tu ki runga i nga kahu, ka huri mai tona aroaro ki waho. Ka whiti te wahine ka noho ki raro o te tahuaroa i te taha katau o te tane; kaore e noho te wahine ki runga ki nga kahu, engari ki te takapau i te taha katau o tana tane.

Na, i te wa e haramai ra te ope kai te powhiri nga tangata o te kainga, a tu noa ki te taha o te paepae-kai-awha, me te tangi o te tangata, he tangi tonu te mahi. Me nga tangata e whai ana i muri i te tokorua kai te tangi katoa; engari te tangi a enei kaore e kiia he tangi, engari he whakaingo, he ingoa tapu tenei mo nga tamariki rangitira. Mehemea ka kiia he tangi ka kiia e te iwi he tangi tupapaku. Ko nga tohunga anake nga mea kaore nei e tangi.

Kati, ka huri mai te aroaro o te tane ki waho, ka tau te wahine i tona taha. Katahi ka rere atu te matua tane o te tane e hiki ra i tona tamaiti nei, engari kaore e tu ona waewae ki runga ki te tahuaroa, engari ka tu ki runga ki nga whariki. Ka hurihia e te tane tona mahiti ki mua, katahi ka karakiatia e te tohunga te karakia; ka tu te tohunga ki te taha o te pou, ka anga tona aroaro ki waho; katahi ia ka hirihiri i te karakia:—

Haramai, e tama! Puritia i te aka matua
Kia whitirere ake koe ko te kauwae runga, ko te kauwae raro
Kia tawhia, kia tamaua, kia ita i roto i a Rua-i-te-pukenga,
A Rua-i-te-horahora, a Rua-i-te-wanawana, a Rua-matua taketake o Tane
Naumai, e … . , kia areare o taringa ki te whakarongo
Ko nga taringa o Rongomai-tahanui, o Rongomai-taha-rangi, o Tupai-whakarongo-wananga
Ka taketake i konei ki tipuaki o Rangi
Ka rere mai a Pouti-i-te-rangi, ka whakaawhi i a Puke-hauone
Ka hoka Hine-rau-wharangi i a ia i konei ki a Takamai-ahuahu
Ahua te puke nui, ahua te puke whakaki nau, e Rongo-maraeroa!
Koia te ngahuru tikotiko iere, te Maruaroa o te Matahi o te tau
Te putunga o te hinu, e tama . . e . . i!

Katahi ka whakahuatia tenei:—

Haramai, e tama! E mau to ringa ki te kete tuauri, ki te kete tuatea, ki te kete aronui
I pikitia e Tane-nui-a-Rangi i te ara tauwhaiti i te pumotomoto o Tikitiki-o-rangi
I karangatia e Tane-nui-a-Rangi ki a Huru-te-arangi, i noho i a Tonganui-kaea
Nana a Parawera-nui, ka noho i a Tawhirimatea
Ka tukua mai tana whanau, Titi-parauri, Titi-matangi-nui, Titi-matakaka
Ka tangi mai te hau mapu, ka tangi mai te roro hau
Ka eketia nga rangi ngahuru ma rua i konei, e tama . . e . . i!

page 75

Katahi ka haramai te iwi ki te taha o te paepae-kai-awha ki te tangi ki te tamaiti, ko ta ratau mihi whakamutunga tena. Ka mutu ra te tangi ka tu nga tangata ki te whai korero: "Haere mai, e tama! I haramai koe i roto i te wai matua"—ara te wai matua o Taupapa. Te tino kupu tenei o roto i nga mihi.

Ka mutu nga mihi, nga whai korero, katahi ka takoto nga kai ki te marae. Ka waiho te tamaiti kia takoto i runga i nga kahu, ko tona mahunga ki runga i nga patu. Ki te takoto te mahunga o te tamaiti ki runga ki te patu kua tapu tenei tamaiti, e kore rawa ia e pikau kai, a me moe ia i raro i te matapihi o te whare. Ko taua tapu he tapu ariki, ehara i te tapu tohunga, he rereke te tapu tohunga i te tapu ariki. Ko te tapu tohunga mana ano e ki he tapu, mana ano ia e tohi. Ko te tapu o te tamaiti ariki ko te kawenga i a ia ki te tohi ki te wai matua, a ka haere te rongo o taua tohi ki ia wahi me nga iwi katoa. Na reira, ka haere atu taua tamaiti, ahakoa ko tona korouatanga, ka tae ki tetahi kainga tawhiti noa atu, kua mohiotia e nga tangata o reira, kua whakapaia te moenga i raro i te matapihi mo taua tangata. Ka tukuna e nga rangatira he tino kai mo taua tangata, ka whakatakotoria ki tona aroaro. He whakanui tenei i te tangata ka tahi, a he whakanui i te marae ka rua, no te mea he tino ariki ia.

Ko te whaea o te tamaiti ka puta ki waho o te roro, ka noho ki raro ki tetahi whariki ki waho iti atu o te paepae-kai-awha, aka noho hoki te tane ki kona ki tona taha. Ka riro ma tetahi o nga wahine tapuhi e whangai i te whaea ma tetahi e whangai i te papa, kaore hoki e tika kia pa o raua nei ringa ki te kai, engari mo te ra kotahi anake tenei tikanga.

Ko te pure he mahi na nga tohunga kia mau ai te mana tapu me te mana atua, ehara i te whakanoa. Ka purea te tangata kia toa e ka haere ki te riri. Ka purea te waka kia tapu, kia mau tona mana, kia noho nga atua ki te tiaki i te waka.