.jpg)
Nga Ture O Niu Tireni: I Pahitia I Roto I Te Tau Wha Te Kau Ma Rima O Te Kuinitanga O Kuini Wikitoria, Me Te Nohoanga Tuatorutanga O Te Paremete Tuawhitu O Niu Tireni, I noho ki Poneke i timate i te rua te kau ma waru o nga ra o Mei, 1881.
TeHanga Me Te Whakapai i NgaTaiepa
TeHanga Me Te Whakapai i NgaTaiepa.
| 7. | Ka meingatia e tenei Ture hei taiepa tika nga taiepa katoa e hanga ana Ma rite ki te ahua kua whakahuatia ki roto ki te Apiti A, i raro iho nei. |
| 8. | Ko nga taiepa e tu ana inaianei, i whakaturia ranei i runga i nga tikanga o nga Ture kua whakakahoretia nei, kaore he tikanga kia hanga ano aua taiepa, kia whai mana ai i raro i nga tikanga o tenei Ture, engari kia kino ra ano ka whakatu ai. |
| 9. |
Ko nga tangata na ratou nga whenua, nga tangata ranei e noho ana i runga i nga whenua tu-tata, kaore ano kia taiepatia tikatia, ka tika kia utua e ratou te hawhe o nga moni c pau i te hanganga i te taiepa wehewehe, ka tika hoki kia utu ratou i tetahi hawhe o te moni hei hanga, ahakoa kaore e puta rawa te taiepa ki te pito whakamutunga o te rohe, Engari e kore e tika kia utu te tangata i te hawhe o nga moni mehemea kaore i oti rawa tetahi pito ki tetahi pito. |
| 10. |
Ko te tangata e hiahia ana kia tono ia ki tona hoa tu-tata kia utu ia i tetahi wahi o te moni hei hanga i te taiepa wehewehe i raro nga tikanga o tenei Ture, ko te mea tika me tuku ia i tetahi panui pera me te mea kua whakahuatia ki roto ki te Apiti B, i raro iho nei, me whakaatu i te rohe me tetahi kupu ano hoki mo te taiepa ara, te ahua o te taiepa e hiahiatia ana e ia kia hanga. Mehemea ka hanga noatia e te tangata te taiepa wehewehe, kaore ia i tuku panui atu, e kore e tika kia tono ia ki tona hoa noho tata kia utu ia i tetahi wahi. |
| 11. | Mehemea ka tukua he panui tono kia hanga he taiepa a ka whakahe te tangata ki te ahua o te taiepa kua tonoa atu kia mahia, ko taua panui he mea tuku i runga i te mana o tenei Ture, a e hiahia ana ia kia whakaturia he taiepa ahua ke ka ahei ia i roto i nga ra e rua tekau ma-tahi i muri mai o taenga atu o te panui ki a ia, te whakahoki i tetahi kupu ki te kai tono me tuhituhi atu me ki atu ia e whakahe ana ia ki te ahua o te taiepa e kiia ra e ia kia hanga; a hei reira (mehemea ka kore e rite i a raua te ahua o te taiepa hei mahi), ma tetahi Kai-Whakawa e whakarite ka whakahaere ai i runga i nga tikanga o te tekahina toru tekau ma ruao tenei Ture, ma tera e whakarite te ahua o te taiepa me nga moni tika hei utu. |
| 12. | Mehemea ka tuku panui nga tangata noho tata ki tetahi kia hanga nga taiepa wehewehe, a i roto i aua panui tono e ahua ke ana nga taiepa e whakahaua ana kia mahia, hei reira (mehemea ka kore e rite i a ratou ake), ma tetahi Kai-Whakawa e whakariterite a me whakahaere i runga i nga tikanga o te tekihana toru tekau ma-ruao tenei Ture, ma tera e whakarite te ahua o nga taiepa hei hanga me nga moni hei utu. |
| 13. | Mehemea (i roto i nga marama e rua i te mea he whenua watea te whenua hei taiepa, a e ono marama mehemea e kapi ana i te nga-herehere), i muri o te taenga atu o te panui tono kia hanga te taiepa i runga i nga tikanga o tenei Ture, ka kore e oti i a raua te whakarite i nga mea katoa kia ahei ai te mahi i taua taiepa kua tonoa nei, a kahore he pukapuka whakahoki atu a te tangata e tonoa ana, whakahe i te panui tono i runga i nga tikanga o te tekihana tekau ma-iwao tenei Ture, ka ahei i reira kia mahia e te kai-tono te taiepa i runga i te mana o tenei Ture.page 5 |
| 14. | Mehemea ka hapa i tetahi tangata te whakarite i tana wkakaaetanga kua hanga, a kua pahi te marama kotahi hei mahi, ka ahei rawa i reira kia hanga te taiepa e te kai tono, i roto ranei i nga marama a ono, ko te ahua o taua taiepa kia rite ki te mea i whakaaetia i te tuatahi kia mahia e raua, tetahi taiepa ahua ke ranei kia whai mana i runga i tenei Ture, a muri iho ka taea e ia te tono i te tangata i hapa kia utua e ia te hawhe o nga moni i pau mo te hanganga i taua taiepa. |
| 15. | A me utu te tangata i tae nei te tono ki a ia i te hawhe o nga moni i pau mo te hanganga i taua taiepa wehewehe, ko aua moni me utu i roto i te marama kotahi i muri mai o te taenga atu o te panui kia ia. |
| 16. | Mehemea ka whakaturia he taiepa ki runga ki etahi whenua, a i taua wa he whenua kua oti te wehe ke e tenei Ture hei reira mehemea ka nohoia ka riro ranei etahi o nga whenua tu tata, ka tika i roto i te marama kotahi i muri mai i te rironga o te whenua i a ia, kia utu ia i te hawhe o nga moni i pau mo te hanganga i te taiepa wehewehe. |
| 17. |
Mehemea ka hiahia te tangata ki te whakatu i tetahi taiepa wehewehe kia kaua e ahua rite ki te mea e whakahuatia ana ki roto ki te Apiti A, me tuku ia i tetahi panui ki nga tangata noho tata ki atu ki a ratou e hiahia ana ia kia hanga tahitia e ratou he taipa ahua pera; a ki te mea ka kore ratou e whakahoki kupu mai ki a ia i roto i te marama kotahi whakahe i tana tono, ka ahei ia i reira te mahi i te taiepa e hiahiatia ana e ia, a ka kiia e whai mana ana taua taiepa i runga i nga tikanga o tenei Ture. Ka ahei hoki ia te tono atu ki a ratou kia utu ratou i tetahi wahi o nga moni i utua e ia hei hanganga, ko aua moni kaua e nui ake i te moni o waho kua whakaaetia e tenei Ture ara, kaua e nui ake i te hawhe. |
| 18. |
Ko te utu nui hei utu mo tetahi hawhe o te taiepa tika hei tono, kaua e neke atu i te rua te kau hereni mo te tini, i waho ke o nga moni ka utua mo te mahinga i te raina mo te taiepa, ara mo te turaki i nga rakau aha ranei e tu ana kia watea ai. Otira haunga ia nga taiepa ka hanga ki roto ki te rohe o nga Kawanatanga taone pera te ahua me te mea kua whakahuatia ki roto ki te Apiti A, Nama 3, ko te utu tika mo te taiepa pera kaua e neke atu i te toru te kau ma rima hereni mo te tini. I nga peratanga katoa ko nga moni ka tonoa kaua rawa e nui ake i te hawhe o te moni i pau hei hanganga i te taiepa. |
| 19. | Ka whai mana te tangata ki te turaki i nga rakau o te nga-herehere kia watea ai te raina hei haerenga mo te taiepa, mehemea ko te wahi hei taiepa e kapi ana i te ngaherehere, erangi me tuku panui ia ki te tangata nana tetahi wahi o te ngaherehere kia mohio ai ia, ko te whanui o te wahi o te ngaherehere hei tapahi kaua e neke atu i te ono putu i tetahi taha i tetahi taha o te raina taiepa puta noa, ka ahei hoki ia ki te tapahi i te rakau nui ina tu ki te wahi hei haerenga mo te taiepa, etahi rakau ranei e whakaarohia ana e ia tera e hiaga kei pakuru te taiepa; ko te utu ka pau mo runga i taua mahi ka kiia ka tetahi wahi tena o te utu mo te taiepa, a me whakarite marire. |
| 20. |
Mehemea he awa nui, he awa iti ranei te rohe o nga whenua tu tata, ka tika kia whakaae nga tangata na ratou nga whenua.page 6 Otira ahakoa ka whakataua e te Kai-Whakawa kia hanga nga taiepa ki runga ki te whenua a te tangata i runga i te tikanga pena, e kore e waiho hei take whakararuraru i te paanga o te tangata ki te whenua, heoi ano kia ahei ai te whakahaere i runga i nga tikanga o tenei Ture. |
| 21. |
Ka whai mana te tangata e noho ana ki runga ki te whenua, nana ake ranei te whenua, te keri i te awa mo te taiepa ko nga oneone hei hanga i te taiepa—kei a ia te whakaaro kia keria te awe ki te taha ranei ki a ia ki te taha ranei ki tona hoa noho tata. E kore e tika kia keria he awa mehemea e tupu ana te tataramoa aha ranei kei kino aua mea erangi me matua whakaae tona hoa katahi ka ahei kia hanga te taiepa pena. Mehemea he pou he reera, he waea, he poupou ranei te taiepa ka hanga, me whakatu rawa ki i runga ki te raina rohe o te whenua kaua e neke atu. |
| 22. | Mehemea ka hanga he taiepa e te tangata nana te whenua, whenua ranei e nohoia ana e ia hei rohe i te whenua, ko te rohe o taua whenua he huarahi nui, a ka whakahaerea e tetahi tangata ke tetahi tikanga e waiho ai e ia taua taiepa hei painga mona, ka tika kia utu ia ki te tangata nana taua taiepa i te moni takoha kia rite ki te kotahi te kau pauna i rote i te rau pauna mo nga moni i pau i te hanganga i taua taiepa, ko aua moni me utu i te wa e waiho ana e ia taua taiepa hei painga mona i ia tau i ia tau; ka tika hoki mana a utu tetahi wahi o nga moni e pau hei whakaora i taua taiepa ina ka pakaru. |
| 23. | E kore e tika kia whakatokia e te tangata te tataramoa ki te tahataha o nga taiepa wehewehe i te mea kaore ano kia matua whakaaetia e nga tangata na ratou te whenua tu-tata; e kore hoki e tika kia whakatokia he mea pera ki nga tahataha o nga huarahi nui, ki nga wahi rahui, ki nga whenua nui ranei, i te mea kaore i matua whakaaetia e te Kawanatanga; ko nga tangata katoa e takahi ana i nga tikanga o tenei tekihana ka he, ka taea te whiu i a ia kia utu ia i te whaina, kia kaua e neke atu i te rua tekau pauna,ka ahei hoki te tangata noho tata ki te tanu i nga awa e keria ana ki te maka atu i aua tataramoa i whakatokia ra, a ma te tangata i hara e utu nga moni ka pau i runga i taua mahi. |
| 24. |
Mehemea ka hiahia tetahi tangata e noho ana i runga i te whenua tu-tata ki te huarahi nui ki te whakato i etahi rakau hei taiepa tupu, ki te hanga i tetahi taiepa hei tiaki i nga rakau kua whakatokia e ia, ka tika kia mahia e ia, engari me matua whakaae te Rori Poata, Kaunihera ranei, a me mahi ia i te taiepa i runga i nga tikanga ka whakahuatia ki a ia, ko taua taiepa kaua e neke atu i te rima putu te mamao atu ki waho o te raina rohe o tona whenua, kaua hoki e whakaitia iho te whanui o te huarahi nui i te rua tekau ma-rua putu. Mehemea ka whakatokia e te tangata nana te taiepa, nga rakau page 7 |
