Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Collected songs and legends from the southern Cook Islands

Robati from Rakahanga

Robati from Rakahanga

{ Te Metua tane, Makuaifare,
{ Te Metua vaine, Tongaifare
Nga tamariki. {Maui mua. Maui -roto, Maui -Potiki
{ Ko Hina, to ratou tuaine,
to ratou tupuna Vaine, Ko Hina-[unclear: Porarii]

"Tera te tu, i to ratou nooanga, kua rave ratou i tetai angaanga koia oki Punipuni, me Punipuni ratou ka kitea ua ia Maui mua e Maui roto, e Hina katoa. Kareka a Maui-Potiki kare aia e kitea no te mea, e tamaiti manamana, ka pipini aia ki roto i te au rakau, e mea umere rava teia anganaga, te te.

"Ko to ratou metua tane, e tiki kai tama angaanga. Ko te ngai tana e tiki aua1 i te kai ka aere aia ki raro i te enua. Ka na roto aia i te Pou i te tomo, mo aere aia kia vaitata i taua Pou, ka tautopa aia i te kapiki atu ki taua Pou.

("To Pou, to Pou nei e! Vaia ake kia tomo atu au, ki au ko Makuaifare e Tongaifare")

I tona kapiki anga kua ngaa taua Pou, e kua aere aia ki raro i te enua, Te noo nei a Hina-Porarii i taua ngai. Kua oki mai aia ma te kai, kua maani te metua vaine i kua kai te anau. Kua pera ua rai te metua tane i te au ra katoatoa i te aere ki taua ngai. kua manako taua Maui-Potiki, [unclear: ie] aere nei kiea teia metua tane o ratou, i te au popongi katoa?

Kua kimi aia i tona manako, me moe aia i te po, ka tapeka aia i te maro o tona metua tane, ki runga iaia, me tu mai taua metua tane i te taime e aere ei. Kia kite aia e kia [unclear: aue] aia i taua metua. I reira kua moe ratou i taua po kua rave rai taua tamaiti i tei akakoro ia e ia, kua tapeka aia i taua maro o tona metua ki runga iaia. Kia tae ki te Popongi metua, kua ara taua metua tane koia a Makuaifare, kua tu aia ki runga ka aere ki tau ngai tana e aere, kua [unclear: aru] katoa taua Maui-Potiki, kia tae taua metua ki te pae o taua Pou kua, Tautopa aia i taua i matau. ("To Pou, to Pou nei e! Vaia ake ra kia tomo atu au, ko au ko Makuaifare e Tongaifare"} Kua ngaa taua Pou e kua tomo ki roto.

Kua akarongo Maui-Potiki i taua Pe'e e kua tamou aia i tei reira, kia tae ki tetai ra kua rave akaou nga tamariki i taua angaanga Pipini. Kua oro a maui-Potiki ki taua Pou kua tautopa aia i taua i akarongo ki tona metua tane. ("To Pou, to Pou nei e! Vaia akera kia tomo atu au, koau ko Makuaifare, e Tongaifare."}

Kua ngaa taua Pou kua tomo aia e kua aere ki raro i te enua, kua akara aia, e enua teia. kua rere aia ki runga i te Nonu, kua akarongo taua Hinaporarii. Kua kapiki aia, koia tera e Fakapakeke i runga i te Nonu o Maui-mua ra? Kua kite aia e no Maui-mua te Nonu nei. Kua rere akaou aia ki runga i tetai Nonu. Kua kapiki akaou mai a Hina, koia tera e Fakapakeke i runga i te Nonu o Maui-roto ra?

Kua rere aia ki runga i tetai, kua kapiki akaou mai a Hina mei [unclear: tana] i kapiki mua mai. kua kite aia e Noku teia Nonu. Kua aaki aia i to Nonu ma to kapiki atu kia Hina.

("Hinaporarii e ono mai i to mata ka puera!")

Kua pei aia i te Nonu ki runga i te mata o Hinaporarii kua puera tetai mata.

Kua aaki akaou aia i tetai Nonu, ma te kapiki atu. ("Hinaporarii e ono mai te ata i toe ka Fakahiti") Kua pei akaou atu aia ki runga i te mata i toe puera akera te mata o Hina. Kua kite aia i taua Maui-Potiki.

Teia tona reo Akameitaki. ("O taku moko; Huihui runga e raro nei noou Anake.")

Tera te Aiteanga, Ko tona au kainga katoatoa to Hinaporarii, ka oronga aia no Maui-Potiki.

Kua akairo taua Hina i to ratou au kainga, ko te au kainga memeitaki e te ruperupe, no Maui-Mua e Maui-roto e Hina. Ko te au kainga kinokino no Maui-Potiki koia oki a Maui-muri.

I reira, kua noo ratou katoatoa nga metua e te anau, e to ratou tupuna vaine. Kua inangaro ratou i tetai ai ei tau i ta ratou kai, kare e ai, te vai nei tetai tangata tei aia te ai, kua aere taua Maui-Potiki i te tiki ai ki taua tangata, tona ingoa Toroatuhimata, e tangata mana aia ko te tangata e aere kiaia ka mate. I te Maui-Potiki aerenga kiaia, kua rave mai taua tangat i te au ravenga e mate ei a Maui-Potiki, me akaari mai i tona rima kua pera katoa a Maui-Potiki, me akaari mai i tona vaevae kua pera katoa a Maui, i reira kua tae a Maui ki taua tangata. Kua pati aia; tetai ai, kua oronga mai taua tangata, kua oki a Maui, i taua oki anga mai kua [unclear: tauru] aia i taua ai ki roto i te tai. Kua mate taua ai. Kua oki akaou aia ki taua Toroatukimata, i te pati akaou i tetai ai. Kua oronga mai, e kua aere kua tauru akaou ki roto i te tai. Kua mate, kua oki akaou mai, i te pati ki taua tangata. Kua akakite atu a Toroatukimata, teia te ai koia oki e kaunati. Kua pati a Maui-Potiki nana e Hika te Kaunati. Kua pati atu a Maui-Potiki kia Toroatukimata kia aere mai oma mai mua kia taomi ia te Kaunati. Kua Hika a Maui-Potiki kua Vaitata i te ka te ai kua tutungi atu i nga upoko o na maimua kua rere atu. no reira me akara tatou i teia tuatau nei ki runga i te upoko e te kakaia, te vai nei te tapao kerekere i runga no te mea kua tutangiia e Maui-Potiki ki te ai, Kua riri taua tangata. [unclear: E] aa koe i tutungi ai i aku maimua? Kua kata a Maui.

I muri mai kua pati a Maui kia Toroatukimata. Kia rere raua ki runga. Kua rere na mua a Maui, e kua oki ki raro. kua tuatua aia kia rere a Toroatukimata. me rere koe, e akatautau koe i to maro ki raro i te rere anga o taua tangata, ki runga, kua tuku aia i tona maro ki raro kua mou a Maui kua kika ki raro e kua topa taua tangata ki raro o kua mate, kua noo aia i te kainga o taua tangata, i tetai taimo, kua a[unclear: kaora] aia i taua tangata e kua ora. Kua tuatua mai Toroatukimata. E aa koe i pakau ai ia aku?

Kua kata a maui-Potiki. Kua manako aia kare e mana o taua tangata. No te roa o Mauipotiki. Kua kimi mai nga metua e nga tuakana ma to ratou tupuna e te tuaine, kia tae mai te noo nei Maui-Potiki.

I reira, kua teateamamao aua nga Maui ka aere tautai, kua akakite a Maui-Potiki kia Hinaporarii, me aere matou tautai, me tuku io e maunu ika. tuku ake koe e kakai e [unclear: mago] tetai au ika ua mei tei reira te tu, me tuku io au e aoa kua kohu ki te raupuka Puka tamou ake te Toka nei, kua aere ata ratou tautai, kua oe ratou e tae ratou ki tetai ngai kua kite ratou i to Tapua ua. I reira ratou tautai ai, kua tuku ratou i te ratou au matau kua kai te ika i ta Maui-mua. Kua kapiki aia, Maui-muri, Maui-roto uia mai e aa te ingoa i taku ika? Kua kapiki ata aua nga Maui, Hutia, e Haha kakaki, e Haha mango. Kua kai ta Maui-roto. Kua kapiki aia, Maui-mua maui muri uia mai e aa te ingoa i taku ika? Kua kapiki mai aua nga maui, Hutia, e Haha Paara. Kua kai ta Maui-muri, kua kapiki aia, maui-mua, maui-roto, uia mai e aa to ingoa i taku ika? Kua kapiki mai aua nga Maui, Hutia, e Haha enua.

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:]

A pen and ink sketch of a canoe, with three figures aboard, follows. The person on the left holds a line and below the waves is a rough sphere labelled enua. The ink is blue but Robati uses red to provide additional shading for the representation of the land-mass.

I tona huti anga, Kua ha te enua ki runga, i reira. i reira kua ngaangaa to ratou Vaka, no te ngani o te enua, ngaro atu Maui-mua, ngaro atu Maui-roto, toe ua io ko Maui-Potiki. ("Kua pe'e aia i taua Pe'e tu tu tu maui, Ha, ha, ha te enua.)

Ko taua enua ta maui i Hi koia oki a Rakahanga. I reira aia i aere ai na runga i te enua i te matakitaki.

I muri mai kua tae mai a Hiku na runga i te vaka, mei Rarotonga mai, kia tae aia ki uta i Rakahanga kua kite aia ia Maui. Kua riri aia kua Arumaki aia ia Maui kare i rauka a Maui no te mea kua rere aere ua a maui na runga i te enua, no reira te au roto Puraka i Rakahanga, ko te au ngai i takai ia e te vaevae o Maui. i tona rere anga openga kua takai aia i tua i Omoka, no reira i motu ei a Manihiki e Tukao, i reira, kua rere aia ki runga i te rangi e ngaro atu

Teia te pe'e no to Hiku tae anga ki Rakahanga

("Fanamai. Hiku mei Rarotonga e, Patohi kura.")

Kua manakoia taua ingoa Rakahanga, na Hiku i tapa, no Rarotonga atu nei taua ingoa.

Ko taua ngai i mou ei taua matau a maui i Hi ai i Rakahanga, te vai nei tau toka i teianei

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:]

Another sketch occupies the next four lines, It is labelled rock and represents a coral head (perhaps) with a Henry Moore aperture near its crest.

I muri mai kua noo a Hiku i Rakahanga, i tetai ra kua kite aia i te (aoa) Kua tanu aia,e kua tupu taua nu, e kua oki mai ki Rarotonga nei.

[Note added by Bob O'Brien as transcriber:]

Two bold red lines end Robati's piece which has taken up six foolscap pages, by far the longest of these contributions from the Takamoa students.