Title: Nga Korero Paramete: 1881-1885

Author: New Zealand Parliament, Legislative Council

Part of: He reo ture nō te taha Kāwana / Language of the Crown

Conditions of use

Share:

Pitihana a Tairoa Raua Ko
Tainui.

Na Kanara Timipara i mau mai te ripoata a te Komiti Maori i runga i te pitihana a Taiaroa raua ko Tainui, na motinitia ana e ia ki Te Whare me tuku nga korero me te whakatau a te Komiti kia whiriwhiria mai e te Kawanatanga,

H. K. Taiaroa. E Te Tumuaki; he menemana taku, koia tenei; me whakahoki ano tenei ripoata ki te Komiti kia ahei etahi atu tangata te haere ki reira korero ai. Te take o tenei menemana aku, kaore te Apiha a te Kawanatanga, a Te Matara, nana ra i hoko era whenua, kaore i tae ki te Komiti korero ai. Tera ano tetahi atu tangata hei whaaki korero ki te Komiti, ko Meiha Retimana, te Hupiritenete hoki tera i te takiwa o aua hoko. Heoi ano te Kai-korero i tae ki te Komiti korero ai ko Te Make, na ko ana korero he mea kohikohi ke nana i roto i nga pukapuka, e hara i ana i kite ai, kaore hoki ia i reira i te wa i mahia ai aua hoko. Kote ripoata a nga Komihana i whakaturia nei hei whiriwhiri i nga tono a nga Maori o Te Waipounamu i haere i runga i nga korero a nga tangata i mohio i kite pu hoki i aua hoko i waenganui i nga Pakeha me nga Maori; na ki taku whakaaro i runga i enei mea katoa e kore e paingia tenei ripoata a te Komiti e nga Maori. I ki tonu te Minita mo te Taha Maori i mua, i te wa e tu ana te Komihana, tera ia e whakmutu i te mahi a taua Komihana, a na taua Minita ano i whakatu te Komiti Maori nana nei tenei ripoata, heoi, no page 59reira ka mahara au e kaore e tika tenei ripoata. I pootitia ano tenei ripoata i roto i to Komiti, na e ono i tetahi taha, e ono i tetahi; katahi ka riro i kona ma te Tiamana e whakatau, na i mohiotia i runga i nga korero kua puta i taua Tiamana era ia e turaki i nga tono a nga Maori. Heoti ano taku kupu kua roa noa atu uga Maori e tatari ana i ia tau, i ia tau, kia whakaotia e te Kawanatanga, e te Komihana ranei, a ratou kereeme. Kua toru te kau ma tahi tau i naianei i mahia ai era mea, na kaore ano tetahi i puta ki nga Maori. No reira au ka motini kia whakahokia tenei ripoata ki te Komiti mo nga mca Maori kia tikiua ano etahi atu korero mo runga i tenei pitihana, notemea tera ano etahi kai-korero e whaki i etahi koreroa nui.

Ka korero etahi Mema, a, riro ana i ta Taiaroa kia whakahokia ano te ripoata ki te Komiti.

H. M. Tawhai.—Ko aku korero tuatahi mo nga mea i mahia i te Komiti. Kua korero te Tiamana o te Komiti kotahi anake tona pooti; e tika ana tena, erangi e hoatu ana ia i taua pooti mo ona hoa; kei te mohio noatia atu te pooti a te Tiamana, ki te kore te Kawanatanga e pai ki te pitihana a tetahi Maori hoatu ai te Tiamana i tona pooti ki te Kawanatanga. Ko tenei ripoata na te Tiamana tonu i tuhituhi e hara i tetahi tangata ke atu. I ahua whakaae ano te ripoata ki te mate o nga Maori otira kahore i rite ki nga mea i whakaaetia e te ripoata a te Komihana. Ko taua Komihana i whakaturia hei whakawa i nga tono o te Waipounamu, na te Kawanatanga i whakatu tetahi o nga Komihana na nga Maori tetahi, a, i mahi nui aua Komihana i nga mahi i whakaritea ma raua, kahore hoki raua i raruraru ki etahi mahi ke erangi i pou katoa o raua whakaaro ki ta raua mahi. I kohikohia e raua nga korero katoa e pa ana ki aua tono, a tukua mai nei ta raua ripoata. Kahore te Kawanatanga i pai ki taua ripoata koi na te take i tukua mai ai tenei ripoata i runga i tenei pitihana. E ki ana te Minita mo te Taha Maori e kore e pai kia whakahokia tenei pitihana ki te Komiti, na e rite ana tena ki te ki he tika atu te whakatau a te Komiti i te whakatau a te Komihana, ahakoa i roa nei te Komihana ki te whiriwhiri i aua tono o tera motu. He kupu tenei naku ko etahi o nga mema o te Komiti kahore i mohio ki te take o ta ratou pooti notemea kahore hoki i tae ake i te takiwa i korerotia ai te pitihana, kahore ratou i rongo i nga korero, heoi i whai kau ratou i te Kawanatanga i te mea kua rongo ratou e whakahe ana te Kawanatanga ki te inoi o te pitihana. Ki taku whakaaro kei te tika te ripoata a nga Komihana notemea i whakaae tonu te Kawanatanga he mate ano to nga Maori, engari he hiahia no ratou kia whakarereketia te ripoata kia kore ai ratou e whakamana i nga mea i whakahaua e nga Komihana he tika kia mahia. Ko te mea pai mehemea i ki te Kawanatanga "Kahore matou e whakaaro i te mate o nga Maori o te Waipounamu; kahore he tono a ratou e tika ana kia whakaaetia," engari i ahua whakaae te Kawanatanga he tika ano taua mate me to ratou kore kahore e whakaputa he ora mo reira. Ki taku whakaaro me whakaae te menemana a te Mema Maori mo te Waipounamu kia whakahokia ano tenei ripoata ki te Komiti mo nga Mea Maori kia ahei ai te tae etahi Maori ki te Komiti korero ai. He maha nga Maori kai-whaaki korero kihai i tonoa ki a haere ki te aroaro o te Komiti. Kahore te Kawanatanga e pai ki te ripoata a te Komihana e pirangi ke ana ki te ripoata a te Komiti. Mehemea ka tono nga Maori kia tu he Komihana tera ahau e pooti kia tu.