Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Ripoata A Te Komiti Maori Mo Te Tono Whakawa Tuatoru Mo Porangahau I Runga I Te Pitihana A Te Teira Tiakitai

Ripoata A Te Komiti Maori Mo Te Tono Whakawa Tuatoru Mo Porangahau I Runga I Te Pitihana A Te Teira Tiakitai

Hoani Taipua.—I mea kua tino page 38whiriwhiria e te Komiti Maori tenei take. I te whakawakanga tuatahi i whakataua tetahi wahi o taua whenua ki tetahi hunga i runga i to ratou mana, otira i whakarereketia te whakataunga tuatahi e te whakataunga tuarua. Na, te rereke o aua whakataunga i meatia ai kia whakawakia ano taua whenua. I tae mai ano hoki te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori ki te aroaro o te Komiti. I patai atu ahau ki a ia, kahore ia e mohio kua wkakawakia tetahi atu poraka a kua whakataua kia Renata Kawepo i runga i te take mana, ki mai ana ae e tika ana, me tana ki mai i pera ano te whakatau a etahi atu kooti. I whakaae ano a Te Make he take mana ano te take mana ara, ki te mea e haere ana te mana i runga i te noho tonu i runga i te whenua. Ki te kore e noho i runga i te whenua kahore taua mana e tika. Na konei te Komiti i whakaaro ai e tika ana kia whakaaetia te whakawa tuatoru, a he mea tika kia whakaaetia kia rua kia toru nga whakawakanga. Mehemea e nunui ana nga poraka, i whakaturia hoki tetahi tauira penei i te whakawakanga mo Hauturu; akuanei he poraka iti taua poraka kihai rawa i rite ki tenei te rahi. E whakapai ana ahau ki te mahi a te Komiti mo nga mea Maori (ara) i runga i ta ratou kini i nga mate o te hunga e pitihana mai ana me to ratou kimi i te ora mo ratou. E whakaaro ana ahau mehemea e araia ana nga tono a nga Maori mo nga whakawa tuarua, tera e tahuri ratou ki te whawhai i waenga i a ratou ano. Inahoki i te whakakorenga o te whakawa tuarua mo te Maungatautari Poraka i tahuri nga Maori ki te mau pu, me te hanga pa a na te rangi marie o nga rangatira i kore ai e ara he pakanga mo runga i taua whenua. E aroha ana ahau ki nga Maori e haere mai nei ki te tono i tetahi ora mo ratou i tenei Whare, kahore au e mohio ki te whakahe a te mema mo Waitotara. Ki taku mohio kihai ia i whakahe i runga i tetahi take ana ake ko au ia e mea ana ahau me tautoko te Whare i te ripoata a te Komiti. Ki taku whakaaro ko te mea pai ma nga Maori ko te Tumuaki tonu te Tiati hei Tiati mo nga whakawa tuatoru. Kua rongo au he nui te raruraru i puta i runga i te whakawakanga a tetahi o nga Tiati i Taupo ara a te Tiati e noho tuturu ana i reira. A e mohiotia ana he tangata tauhou ia ki era mahi a tera te Whare e rongo i tetahi atu raruraru a mua ake nei.

Hirini Taiwhanga.—I mea na enei tu mahi i amuamu ai nga Maori katoa o Niu Tireni, a ko te mea tika ma nga Maori me Tiati Maori me Roia Maori hei Kaiwhakawa ma ratau. No te mea kahore nga Tiati me nga Roia Pakeha i mohio ki nga ritenga me nga tikanga Maori ara ki nga whenua i tukuna mai e o rnatou tupuna. Ki taku mohio i runga i nga mahi o mua ake nei he mea pai ma nga Rangatira o Nui Tireni kia whiwhi ki tetahi Kooti ake ma ratou, kei te aroaro o te Whare tetahi Pire hei whakahaere i tetahi tikanga e mana ai nga rangatira Maori ki te whakahaere i o ratou whenua me te whakatu i a ratou Komiti ma reira pea e kore ai e whai kupu te mema mo Waitotara mo runga i nga tono whakawa tuarua.

Timi Kara.—I mea kahore au e pai ki te tikanga e meatia nei kia kaua nga Maori e tono whakawa tuarua i runga i nga whakataunga a te Kooti Whenua Maori, mehemea he mana to ratou kia tono ki te Kooti Hupirimi kua kore pea ratou e tono mai ki tenei Whare. A i te mea heoi nei te Kooti hei tononga ma ratou, kahore e tika kia araia ratou i te Whare i te kimi i tetahi ora mo ratou, mehemea he moni ta te Pakeha e tae ana ki te 5 ki te £10 ranei ka ahei ratou te tono whakawa tuarua, a he aha te take i kore ai nga keehi e tae nei nga moni ki te rau o nga mano i kore ai e tukuna he whakawa tuarua ki nga Maori kia ata kimihia ai o ratou take. E mohio ana ahau ki tenei keehi, ekore ahau e whakapuaki i tetahi kupu whakahe mo runga i te whakataunga a nga Tiati ta te mea e whakaaro ana ahau i tukuna te whakataunga a ia Tiati i runga i te whakaaro e whakatau tika ana ratou. Ki taku whakaaro kahore e tika kia puta tetahi kupu whakapae ki nga Tiati. I mea te mema mo Waitotara ki tana whakaaro ekore e tika kia whiriwhiria nga whakataunga a nga Tiati o te Kooti Whenua Maori, mehemea kahore e tika kia whiriwhiria a ratou whakataunga he aha te take i page 39whiriwhiria ai nga whakataunga a te taha tokomaha o te Komiti o te Whare.

Hoani Taipua.—E hiahia ana ahau ki te whakahoki kupu mo runga i nga koreo a te mema mo Whanganui i mea nei kia whakahokia te ripoata ki te Komiti, Mehemea e whakahokia ana me whakahoki ki nga mema kihai i tae mai ki te Komiti i te wa e korero tia ana taua keehi e te Komiti, a ko te mea tika me pooti he Tiamana hou mo te Komiti, Mehemea e whakahokia ana kia whiriwhiria mai e nga tangata nana i whiriwhiri i te tuatahi ka pera ano ta ratou whakatauga me te tuatahi, heoi mehemea ka tohe te Whare kia whiriwhiria ano taua mea e nga mema o te Komiti nana i whiriwhiri i te tuatahi erangi me tuku hoki e te Whare he mana ki aua mema kia whakawakia tuaruatia taua keehi me te tuku i ta ratou whakatau mo runga i taua whenua, ki te kore he moumou whakahoki i te ripoata kia whiriwhiria mai ano.

Tame Parata.—Mei kore tenei mea e mauria mai ki te aroaro o te Whare nei kua kore ahau e whai kupu. Otira i te mea kua mauria mai me whakamarama atu e ahau aku korero mo runga i taua mea. E whakaae ana ahau ki ta te mema mo Waitotara ara kia whakahaerea tetahi tikanga mo nga keehi e rite ana ki enei. I penei ano te ahua o tetahi pitihana i tukuna mai ki te Komiti mo te Waipiro Poraka a i pera ano te whakataunga a te Komiti. Kaore aku whakahe ki te ripoata, erangi i mahara ahau me rite tonu te whakataunga mo aua keehi. Kua tuturu taku whakaaro me hanga tetahi Ture hei whakahaere mo nga take katoa e rite ana ki tenei. He maha nga Maori e haere mai ana ki tenei Whare kia whakaorangia o ratou mate, otira, kaore rawa he mana o tenei Whare ki te whakahaere i aua take, notemea kahore he Ture hei whakahaere.

Timi Kara.—I tono i mua te whakataunga o tenei mea kia tukuna tetahi pitihana a Henare Matua me etahi atu e inoi ana kia whakawakia tuaruatia, te wehewehenga o te Porangahau Poraka.