Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Turei, te 24 o Hurae, 1888. — Whakaputa Moni

Turei, te 24 o Hurae, 1888.
Whakaputa Moni.

Timi Kara.—Ko taku i hiahia ai me mau tonu nga moni mo nga kura Maori. He mea tika hoki ma tatou me kaua o tatou ngakau e haere i runga i te ngakau matahiapo ki te tuku i nga moni tika mo nga kura Maori. Kua oti nei hoki te whakamahara atu ki te whare kua puta etahi whakaaetanga mo runga i nga kura Maori. I puta ano enei whakaaetanga i runga i te hokouga o te Waipounamu. Ka maha nga tau e haere ana enei whakaaetanga a i whakamatau te whare i ia wa i ia wa ki te whakahaere i taua take. I tino ngawari rawa hoki te tikanga a nga Maori o Aotearoa i runga i ta ratou tuku i etahi whenua nunui hei ako i a ratou tamariki. E tumanako ana hoki ratou meake nei te wa ekore ai e whakakotahi tia te tikanga ako i nga tamariki Maori, erangi me ki ake ahau kahore ano i taea taua wa, no te mea he maha nga takiwa kei te noho motuhake nga Maori i nga Pakeha, a i runga i te tika mo te taha kia ratou me whakatu ratou i etahi kura Maori. Kahore oku aroha atu ki te Komiti kiri mataa nei, ara ki te hunga matapiko, e mea nei ki te whakawiri i nga utu o te hunga mahi i nga mahi a te Kawanatanga ina kitea o ratou utu e mau ana i runga i te pukapuka moni. I whai takiwa ano te Whare ki te whiriwhiri i te whakahokinga iho o nga utu i te motinitanga kia whakahokia iho kia £100,000 pauna i runga i nga moni katoa e mau ana i runga i nga pukapuka moni.

Tame Parata.—Ko taku i hiahia ai kia kaua e whakahokia iho nga moni mo nga kura Maori (ara) kia kaua e whakahokia iho inaianei. Erangi me tono tatou kia tukuna mai e te Minita mo nga kura tetahi tikanga whakahaere mo runga i nga kura Maori. Kahore ahau e whakahe ki te tikanga kia tukuna aua kura ki raro i te Poari whakahaere i nga kura. Ki taku mohio e tika ana te ki nei e tae ana ki te £7 pauna mo te whakaakonga i ia tamaiti Maori, a heoi te utu mo nga tamariki Pakeha e £4 anake pauna. He mea tika kia rapua te tikanga i koni ai te utu mo etahi i hoki iho ai etahi. E whakahe ana ahau ki nga korero a te mema mo Kumara i page 62mea nei kahore te kaititiro o nga kura i tae ki te Waipounamu. Kihai i tika nga korero i rongo ai taua mema.

Te Hetana.—I haere aku kupu mo runga i te kaiawhina i te kaititiro o nga kura.

Tame Parata.—I pohehe ano hoki ahau i ranga i tena. I tae ake ano hoki te kaititiro o nga kura ki te Waipounamu Me whakaaro hoki te Komiti ki te nui o te whenua hei haerenga ma taua Apiha. I haere ana ia ki te titiro i nga kura katoa i Aotearoa i muri iho ka haere ki te titiro i nga kura i te Waipounamu, e tika ana kia riro nga moni mana e utua nei ki aia. Kahore he mema o te Whare i nuku ake tona whakaaro ki nga kura Maori i toku. Kahore au e mohio e peheatia ana ranei te whakahaere o nga kura Maori o Aotearoa, erangi e tino mohio ana ahau ki te whakahaere o nga kura o te Waipounamu a kahore e mahue tetahi mea i nga kaiwhakaako te ako atu ki nga tamariki Maori o reira. A hei whakamana i tenei kupu aku ka ki atu ahau ki nga mema kia tirohia te ripoata a te kaititiro o nga kura mo runga i taua take. I hokona nga whenua o te Waipounamu ki te Karauna i runga i etahi whakaaetanga a te Kawanatanga i aua ra ka tukuna tetahi tikanga hei whakaako i nga tamariki Maori, a kihai i whakamana aua whakaaetanga I te hokonga a nga Maori i tera moutere i Rakiura ki te Kawanatanga mo nga moni e £6,000 pauna i rahuitia e ratou nga moni e £2,000 pauna o nga moni hoko o taua whenua hei tautoko i nga kura Maori o te Waipounamu, me kaua nga mema o te Whare e matapiko ki nga moni e tukuna ana mo nga kura tamariki Maori no te mea he nui nga moni a nga Maori kua tukuna mo aua kura. Kua rahuitia e nga Maori o Whakatu nga eka e £500 mo nga kura o reira, a kua riihitia taua whenua, a e puta mai ana nga moni e £800 pauna i te tau, engari kua tukuna ketia aua moni e te Pihopa poka ke i te huarahi i whakaritea ai. E hiahia ana ahau kia whakaaetia enei moni me te tatari atu ki te kupu a te Minita mo nga kura mehemea ka tukuna mai e ia etahi tikanga hou a tera tau.

Taiwhanga.—Kahore he tikanga ki au ahakoa pootitia enei moni kahore ranei. Ka toru tekau nga tau i tu ai aua kura, a heaha te mea i riro mai? Kahore kau. I te whakaako ano ahau i roto i nga kura e rangi kahore he moni o te koroni i pau i au i runga i aku whakaakonga. Ki taku mohio kahore te mema mo Motueka i mohio kihai nga tangata Maori o te Waipounamu i neke ake i te wha mano tangata, a he mea tika kia whakama ia mo tana ki kia tangohia taua moni iti i nga tamariki katoa o te Waipounamu. Kei te mahara te mema mo Motueka kei te waiho nga Whare kura hei Whare pehanga witi otira he horihori taua korero. Kahore i te tino whakaakona nga tamariki engari ia te whakaako iti nei e pai ana i te kore rawa. Ki taku whakaaro me tino whakaako nga tamariki Maori. Otira i ki tetahi mema kua neke ke te matauranga o nga tamariki inaianei ano, a ki te neke atu to ratou matauranga i to ratou matauranga o naianei ka riro katoa nga whenua i a ratou. Ke taku whakaaro he tika ta te Minita Maori e ki nei e hiahia ana te Whare kia whakakore katoatia nga moni mo nga mea Maori. E rangi ia ko ahau kahore ahau e kite i te tika o tenei mahi na ki taku whakaaro me waiho e nga Pakeha nga kura Maori kia haere i runga i to ratou ahua e haere nei inaianei.