Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Nga Tiati O Te Kooti Whenua Maori

Nga Tiati O Te Kooti Whenua Maori.

I runga i te motini kia whakaitia nga moni ma nga Tiati.

Timi Kara. — E hara i te mea ko te nui o te utu o enei Tiati te take mate. Me whiriwhiri nga tangata tika nga tangata matauranga hei Tiati kia haere pai ai nga mahi a ka ea rawa a ratou moni. E hara i te mea ko te mohio nui ki nga Ture te tino tikanga, erangi ko te matau rawa ki nga ritenga Maori te tino whaitake me te tika me te pono. Me whakatu he tangata pera hei Tiati a kaore ratou e kotiti kaore ratou e tapepa. E whakapono ana ia ki te whai korero a Te Puruihi, na te he o etahi whakatau i roto i te Kooti i tupu ai te raruraru a tata tonu te whawhai, kei te pohehe pea nga mema ki te nui me te taimaha o nga mahi e mahia ana e nga Tiati. A ma te oti ra ano o te wehewehe i nga whenua katoa a nga Maori katahi ka mutu nga raruraru. E kore e tika kia whakaritea nga Kaiwhakawa tuturu ki nga Tiati, ta te mea ka haere nga Tiati ki nga wahi katoa o te koroni tawhio noa. Mehemea ka titiro nga mema ki nga Kahiti ka kite tonu ratou i te maha me te taimaha rawa o nga take hei mahi ma aua Tiati. He mahi nui rawa atu, mahi kino mahi hoha, he whakawa papatipu, he whakawa wehewehe, he whakarongo i nga tono riwhi tupapaku me era atu mea tini tini noaiho. Tenei hoki tetahi mea e hiahia ana ia te whakaatu ki nga Minita, ara ko te iti o nga utu mo nga Ateha. He rite tonu te taimaha me te pakeke o ta ratou mahi ki to nga Tiati, akuanei e hoatu ana kia kotahi pauna mo te ra hei utu i o ratou tini haerere-tanga. Na i te mea ka noho ratou ki nga tino Hotera pera me o ratou hoa Tiati kaore kau he moni hei utu. Kaore ia e pai kia whakaitia nga utu o nga Tiati. Mehemea e hiahia ana ra kia whai ingoa pai tenei Kooti, kia pai kia tika te mahi, e kore e tae ki tena i runga i te whakaitinga o nga utu. Ko te mea tika me whakamutu nga apiha o taua Kooti kaore e matau kaore e kaha ki te mahi, a me whiriwhiri me whakatu ko nga tino tangata.

Te Hatihana. — Ka whakaatu ko te moni utu o nga Kooti kua utua e nga Maori i roto i enei tau e ono kua hori ake net £16,560, apiti atu ki nga Tiuti kua utua £113,430. Huihui katoa £129,991 kua utua e nga Maori i roto i nga tau e ono mo te whakahaere nga o a ratou whenua kia ahei ai ratou te tuku atu ki nga Pakeha. Kaua rawa te Whare e matapiko mo enei mahi. Me utu ki te utu tika kia whakawakia paitia nga paanga o nga Maori ki o ratou whenua.

Timi Kara. — Na te he o etahi o nga whakatau o te Kooti i mahi tinihanga ai etahi Maori, na te he ano hoki o te mahi o etahi o nga Apiha hoko Whenua o te Kawanatanga. I tetahi wa e ahei ana te Kawanatanga ki te tuku moni tamana ki runga ki nga whenua kaore ano kia paahitia e te Kooti. Ko etahi o nga Kaihoko, e hara i te apiha tuturu, erangi, he mea utu eka ratou e te Kawanatanga. Ta ratou mahi he ruke porangi i nga moni o te koroni ki etahi tangata Maori e hara nei i te tangata whai paanga ki te whenua. A ka haina aua tangata i nga pukapuka rihiti mo nga moni ra a waho ana taua tangohanga moni hei take e kereme ai ratou i te whenua o te tangata ke, a riro ana ia ratou te whenua, mahue ana ki waho nga tino tangata tika ki te whenua.

Taiwhanga. — Ko te mea tika me whakamutu nga Tiati me te Kooti. Paahitia ana te moni mo nga mahi Kooti Whenua Maori £11,292.