Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Turei, te 2 o Hepetema, 1890. — Wakawhiwhi Moni. — KaraiheIX.—Tari Maori

Turei, te 2 o Hepetema, 1890.
Wakawhiwhi Moni.
KaraiheIX.—Tari Maori.

Ma te Kooti Whenua Maori kia £20,438.

Te Paranihi.—I mahara ahau kahore te Tari Whiriwhiri i nga moni i whakaae tia utua nga utu tau ma Tiati Tirimara.

Ka whakahokia atu e te Miterehana ka mea i paahitia e te Tari Whiriwhiri moni i nga utu tau ma Tiati Tirimara a i muri iho kihai i whakamana e ratou no te mea i mahara taua Tari e takahi ana ratou i te Ture mo nga kai mahi d te Koroni. I puta ake ano hoki he korero mo runga i nga utu tau mo Tiati Patene a ki mai ana nga Roia o te Karauna ki te Kawanatanga i he ano te whakatunga o Tiati Patene hei Tiati i runga i nga tikanga o taua Ture. Otira kei te whai mana tonu te Kawanatanga i raro i nga tikanga o te Ture Kooti Whenua Maori ki te whakatu i nga Tiati e hiahiatia ana hei mahi i nga mahi o nga Kooti erangi ko nga utu e tukua ana ma ratou he mea utu atu i roto i nga moni kihai i whakamana kia tukua kia oti rano te whakamana e te Whare. Inahoki i raro i nga tikanga o te Ture mo nga kai mahi o te Koroni, 1886, kahore e tika i runga i te ture kia whakaturia tetahi Tiati mehemea kahore i whakaturia i raro i ona tikanga.

Timi Kara.—E mea ana ahau mo runga i nga whakawa Whenua Maori kua roa e whiriwhiria ana enei take e te Paremete erangi kahore ano tetahi takuta o te Paremete i ahei te whakatu mai i tetahi huarahi hei whakahaere i nga tikanga i whakahuatia e Takuta Numana. I puta mai nga raruraru ki runga i Awarua Poraka i runga i te whakawakanga tuatahi notemea kihai i wehewehea i reira ano ki waenga i nga iwi, mehemea i wehewehea i taua wa kua kore e penei te nui o te raruraru o te Kooti wehewehe. Mehemea i wehewehea i te wa e marama ana nga tikanga i te Tiati me te Ateha kua kore e ara mai nga raruraru e whakahuatia nei e Takuta Numana, e nui ana hoki te whakatete a nga Maori kia ratou ano i page 44runga i te whakahaere i a ratou keehi a kua nui haere taua mahi ki waenga i a ratou, erangi mehemea e whiwhi ana ratou ki tetahi hunga whakaaro tika ara ki etahi kaiwhakahaere kahore nei o ratou ngakau e ki nga mahi hianga a ka waiho ma ratou e whakahaere ka tahi ka teae te whakatau i a ratou take ki nga whenua, pai ke atu i ta ratou ake whakahaere i a ratou keehi, ma konei e poto ai te nohoanga o nga Kooti me te kore mourmou i nga moni a nga Maori ki taku mahara hoki me ki atu ki nga Kooti kia kaua e whakarangona nga korero tangi ke mo runga i nga keehi. Ki taku mahara hoki me whakatu etahi kaiwhakahaere motu hake hei mahi i nga mahi ki te aroaro o te Kooti Whenua Maori. A ko aua kaiwhakahaere ma tetahi Poari Tiati e uiui i te ratou matauranga ki aua mahi, a hei te kaiwhakahaere rangatira whai matauranga hoki, ko tetahi mea hoki i mahara ai ahau me oati rawa ratou ka mahi tika ka mahi pai ratou i mua i te tukunga i a ratou kia mahi. Mehemea ka peratia te tikanga katahi ka tere rawa te whakahaere o nga keehi ki te aroaro o te Kooti Whenua Maori a kua kore nga mahi porori e mahia nei he patinga moni ma ratou a tera nga kaiwhakahaere me te hunga e tuku ana i ratou keehi kia mahia e ratou e kite ko te huarahi tika ma ratou me mahi i runga i te huarahi ekore ai e taea e te tangata te ki te whakaaro ranei i mahi he ratou. Kei te ahei ano te tangata te tono inaianei ki te Tiati Tumuaki, a ki te utua e ia nga moni e rima pauna ka tu taua tangata hei kaiwhakahaere ki te aroaro o te Kooti Whenua Maori. Akuanei kihai te hunga whai mana i kimi whakaaro mehemea he tangata tika taua tangata kia tu hei kaiwhakahaere ki te aroaro o taua Kooti. Kua oti te ki he maha nga Maori me nga hawhe-kaike me nga Pakeha kei te whakahaere keehi ki te aroaro o te Kooti a e hara ta ratou mahi i te whakahohoro i nga mahi o te Kooti i te whakamana i nga take a te hunga na ratou nga keehi erangi he whakawhiwhi kau ano i a ratou ki te moni kia nui noa atu i runga i aua keehi. Na heoi te huarahi e mutu ai taua mahi me whakahaere i runga i nga tikanga kua kiia ake nei e ahau ara me. whakatu ko nga kaiwhakahaere tika pono anake te mahi hei mahi, haunga hoki ia nga Maori whai take. Na mo runga i nga kupu i whakahuatia e te mema mo Whanganui ara tana e ki nei i pai ke ake te whakahaere a te Kooti Whenua Maori i te wa e tu ana ia hei Minita, a he nui nga whenua i hokona i whakahaerea me te whakaatu i te rereke o te whakahaere o era rangi i o naianei; ki taku whakaaro he tohu tenei kei te mahara taua rangatira tena atu ano etahi he i runga i enei whakahaere a te Kooti Whenua Maori. Kahore hoki e taea te ki notemea e whakaotia ana te whakawa o nga eka e wha e rima ranei mano o nga whenua Maori e te Kooti i tetahi tau a kei tetahi tau kotahi rau mano anake he tohu tenei kei te mangere te Kooti Whenua Maori, kua kore ranei e whai mana nga Tiati. Tera ano e ahei e te Kooti te whakahaere i tetahi poraka kotahi rau mano eka i roto i tetahi tau a kei tetahi tau tera e tonoa kia wehewehea taua poraka. Heoi kihai i tau tetahi whakamana mo te maha o nga eka i whakawakia e te Kooti, na ahakoa tena ki kei te neke ke te mahi a te Kooti notemea ko te mahi nui a te Kooti kahore i nga whakawakanga i te tinana o te poraka engari kei nga wehewehenga. E whakaae ana ahau kahore e hiahiatia kia maha atu nga Tiati mehemea heoi te mahi ma ratou he whakawa i nga take kua whakawakia i mua, erangi mehemea e mohio ana nga mema ki nga raruraru a te Kooti Whenua Maori i te wehewehenga me nga whakataunga o nga take a ia tangata, tera ratou e whakaae kia penei tonu te maha o nga Tiati me enei e mahi nei. Ko te mahi e mahia nei e nga Tiati he whakahohoro i te noho o te whenua me te whakanui i nga rawa o te Koroni. He take tika ano tenei kia korerotia, a e pouri ana ahau i te waihotanga mo nga haora o te po rawa korero ai, na konei hoki i kore ai e tino korerotia nuitia tenei take.

Tame Parata.—E patai atu ana ahau ki te Minita Maori mehemea kua tuhia e ia te ritaana i whakaaetia e ia mo runga i te whakapaunga o nga moni e £7,000 i raro i te Rarangi Hiwiri. He take motuhake to te Kooti Whenua page 45Maori otira he take nui a ki taku whakaaro he tika ano te whakapaunga o nga moni e pau ana i taua Kooti na te mea e haere ana te mahi a taua Kooti i runga i te whakanohonoho o te whenua ia mehemea e whewehea ana nga whenua Maori me te whakatau i nga take mehemea e whakawakia ana e wehewehea ana nga whenua Maori kia tau ki ia tangata whai take tera e tau he painga nui ki runga i te koroni. Me whakaaro hoki te Komiti ki te nui o nga moni a nga Maori e pau ana i te tukunga i a ratou keehi ki te Kooti, inahoki mehemea kotahi tekau nga kaitono me utu e ia tangata o ratou kia kotahi pauna mo te ra kotahi, a mehemea e toru marama e whakawa ana i te keehi ka pau nga moni e £400 e taua whakawakanga. E whakatikaia ana tenei ki aku e te tekiona 18 o nga Whakahaere o te Kooti Whenua Maori, a apiti atu ki aua utu me utu kia kotahi pauna mo te ota o te Kooti a kia kotahi pauna i runga i te whakataunga, a i runga i ngo keehi tono kairiwhi e utua ana nga moni e 7s. e ia tangata Akuanei i runga i enei utu katoa kahore he taumahatanga o te Kooti Whenua Maori ki runga i te Koroni.