Pire Hei Tautoko I Nga Mahi Nunui A Hei Whakanohonoho Whenua Ki Te Tangata.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Pirimia).—Ka tu ake ki te whaka-page 61marama ki te Whare i te tikanga o te miriona pauna moni e meatia ana kia namangia i raro i taua Pire. He roa ia o korero ana e whakaatu atu ana i nga mahi ka mahia ki aua moni. Ko enei e whai ake nei ana korero mo te rima tekau mano pauna i roto i taua mirioua pauna moni e meatia ana kia whakaritea hei hoko whenua Maori, ara: Ka tae aku korero i naianei ki nga hoko whenua Maori. Taku kupu mo tenei, otira, kua koreretia atu ano e au ki nga mema honore me te koroni katoa i mua ra, koia tenei, ka whakamutumutua haeretia te hoko whenua Maori e toku Kawanatanga. Ki toku nei whakaaro ka he tatou ki te mahi tonu tatou i tenei mahi, ara, ki te hoko tonu tatou i nga whenua Maori. Ko te moni e tonoa atu nei hei whakamutumutu atu i nga hoko e tata ana te oti. Kaore matou i te whakapuare i etahi hoko hou. Ahakoa e £50,000 te moni kua whakanohoia ki roto ki te Pire nei hei hoko whenua Maori i tenei tau e haere nei, otira hei tera tau kaore rawa e tatata ki tenei te rahi o nga moni e tonoa atu ki a koutou e te Kawanatanga mo taua mahi.

He Mema Honore.—A ka peheatia e to Kawanatanga nga whenua e toe ana ki nga Maori?

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon).—Mo runga i tena patai, ki ta matou whakaaro, me whakatakoto he tikanga hou—he tikanga riihi. Heoi anake te rarurarutanga me te uauatanga o taua tikanga hou ko te whakahaerenga i nga ritenga e pai ai aua whenua mo te whakanohonoho ki te tangata, ara, ko te hanganga i nga rori, me te whakapainga ki te kohatu i aua rori kia taea atu ai aua whenua. Kei te whakaae katoa matou he mea pai kia whakamatauria te tikanga hou e korerotia nei e au, notemea, ki te kore e peratia, a ki te mau tonu te hoko whenua, ko te tukunga iho ka kore tenei mea te whenua i nga Maori, a he tini nga Maori whenuakore e waiho hei whangainga ma nga iwi utu reiti o te koroni, a te mutunga iho ka ngaro te iwi Maori.

He Mema. Honore —Kaore pea e pena.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon).—Koia tena te mutunga ki te mau tonu ta tatou mahi hoko i nga whenua o te Maori, a ko tetahi, ki te tukua atu e tatou te mana ki nga Maori kia hoko noa atu i o ratou whenua ki a ratou tangata e pai ai ratou ko taua ahua ano te mutunga. Kaore aku mea kia whakaitiitingia te ahua me te tu o te tangata Maori, otira, i runga i nga tikanga e mau nei, e mana nei, i te mea kaore ano kia oti he rori mo ona whenua, kaore ano i puare he huarahi e taea ai te whakanohonoho ona whenua ki te tangata, na reira ka tahuri te Maori ki te hoko i tona whenua, a te rironga atu o te moni i tona ringa, te tukunga iho, pau tata i a ia taua moni, te ai he huanga ki a ia.

He Mema Honore.—Me hoatu he tipenetua ki a ia hei utu mo ona whenua.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon).—Ki te penatia ka kite koe kaore e roa ka hokona atu e taua Maori ena tipenitua, te mutunga iho tu kau ana ia, kaore ana whenua kaore ana tipenetua. Otira, kaore aku mea kia korero au i naianei mo tenei take i runga auake i tona aronga e pa ai ki te iwi Maori. Engari e korero ana ahau mo tona aronga e pa ai ki nga iwi e rua, i runga i te mea kua ata whiriwhiria e au te tokomaha o nga Maori e noho nei i roto i te koroni nei me te maha o nga eka whenua e toe ana ki a ratou e tika ana mo te whakanohonoho ki te tangata. He hanga noa iho te kupu e korerotia nei e rima miriona eka kei te toe ki nga Maori, notemea hoki ko te nuinga o tena rima miriona eka he tihi maunga, he tai-awa, he whenua kaore rawa e taea atu e te tangata. Ko te mea e hiahiatia ana e te Pakeha ko nga whenua o nga Maori e taea mamatia atu ana, otira, he pono taku e ki atu nei ki nga mema honore, kua roa au e hurihuri ana i tenei mea, a ki taku whakaaro kua taka tenei ki te wa e mutu rawa ai ta tatou hoko i ena tu whenua o te iwi Maori.…

Ka mutu i konei nga korero a te Pirimia i tino hangai ki nga mate me nga whenua o te iwi Maori. Engari i haere tonu ana korero mo nga reriwe me era atu mahi nunui a te koroni i meatia ai kia namaia te miriona pauna i raro i te Pire e korerotia nei.

Kapene Rahera (mema mo Haaki Pei, Kai-arahi i te Apitihana).—He roa tana korero mo te Pire me te miriona pauna e meatia ana kia namaia i raro i te page 62mana o taua Pire. Koia enei e whai ake nei ana korero i pa ki te taha Maori, ara: Kua kite au i roto i te Rarangi Apiti ki te Pire nei e noho ana te rima tekau mano pauna, ko taua moni e mea ana te Kawanatanga me whakapau hei hoko i nga whenua o nga Maori. Na, he nui nga moni kua whakapaua e ratou ki tena mahi ki te hoko i nga whenua Maori i roto i nga tau kua taha ake nei; otira, kei te takoto mangere noa iho aua moni, i te mea kaore ano i whakatuwheratia e ratou kia nohonohoia e te tangata nga whenua i hokona e ratou ki aua moni; kua pahemo atu te whenua i nga Maori nona, otira kaore ano i whakanohoia ki te Pakeha, te take he kuare no te whakahaere a te Kawanatanga i ana mahi, ara, ki te hanga rori, piriti, me era atu mahi, e tuwhera ai aua whenua Maori kua oti ra te hoko, hei noho ma te iwi Pakeha.…

Timi Kara (Hon. Mr. Carroll, mema mo Waiapu).—He roa tana whaikorero mo te Pire me nga reriwe me era atu mahi nunui hei mahi ma te miriona pauna e namaia ana i raro i te Pire. Ko ana korero enei i pa ki nga whenua Maori, ara: Me whai kupu au i naianei mo nga hoko whenua Maori. I korero te honore mema, a Kapene Rahera, kei te hoko matou i nga whenua Maori, a kua maha nga tau e hoko ana matou i aua whenua; a, i ki ia, kei te takoto mangere noa iho aua whenua Maori i hokona ra e matou, te take kaore ano i tapatapahia e matou hei nohonohoanga ma te Pakeha. E te Pika, kei te whakahe au ki tena korero. He maha nga whenua pera kua oti i a matou te tapatapahi me te whakanohonoho ki te tangata. He tokomaha nga kai-ruri kei te roherohe kei te tapatapahi i etahi o aua whenua i naianei hei whakatuwhera kia nohoia e te iwi.… Kei te mohio matou ki nga mate o te iwi Maori mo te taha ki o ratou whenua, a kei te hanga matou i tetahi tikanga hou, engari kei te kinongia taua tikanga a matou e etahi Pakeha e hiahia ana kia whakatuwheratia nga whenua Maori hei hokohoko ma ratou; otira ka taea e matou taua tikanga hou, notemea kua piri te iwi Maori hei tautoko i a matou. Kua timata te mohio o te iwi Maori i naianei, ko te huarahi tika mo te toenga o o ratou whenua kei raro i tetahi tikanga hou e mama ake ai te whakahaere o aua whenua.

Te Kahana (Mr. Carson, mema mo Whanganui).—Kei whea ta koutou Pire mo tena?

Timi Kara (Hon. Mr. Carroll).— Kei whea ta matou Pire? Kei te haere mai. Otira kei te mohio te mema honore he maha nga pikitanga uaua hei pikinga ma matou. Titiro ki nga mana nunui, kaha hoki, i roto, a i waho hoki, o tenei Whare, e whakaarahia mai ana hei hoa whawhai mo te Kawanatanga i runga i tenei take. Tena koa, ka tautoko ranei te mema honore ki te kokiritia atu e matou ki te Whare nei apopo tetahi Pire pera te ahua me taku i korero ake nei? Ki taku mohio, ae, ka tautoko ia. He tika te roa o ta matou kokiri i taua Pire ki te Whare, otira kia roa ano te iwi e whiriwhiri ana katahi ia ka marama, a koia tena te ahua o te iwi Maori. Engari ki te whakatakotoria atu e te Kawanatanga apopo he Pire mo te taha Maori, a me uru ki roto te tikanga hou kua korerotia ake nei e au, kaore e riro ma nga Maori anake e tautoko, engari ka tautoko hoki nga Pakeha i taua mea. Na, kua penei te tatutanga o o matou whakaaro mo tenei take, a he tatutanga marama — he tatutanga aroha ki te tangata: me whakataa te mahi, me whakamutumutu haere ta tatou hoko i nga whenua o te Maori. He iti nei te whenua kei te toe ki a ratou — kei te rima miriona tae atu pea ki te ono miriona nga eka. Heoi, i te mea, e te Pika, kua ki mai koe kua pau taku taima, kaati, ka noho au ki raro.

Toko-ono nga mema Pakeha i tu ki te whai-korero i muri i a Honore Timi Kara, ka mutu era hiki ana te Whare.