.jpg)
Nga kōrero a Reweti Kohere Mā
Te Rangipaiia i te Whare Pononga
Te Rangipaiia i te Whare Pononga
I kawhakina mai i Tasmania e ētahi Pākehā herehere, i oma mai i Poihākena, he kaipuke ko Te Venus te ingoa. I Pēwhairangi ka kawhakina e rātou ētahi wāhine Maori, ko te tuahine tētahi o Te Morenga. I haere nga kōrero, i whakaūria te tuahine o Te Morenga ki tētahi motu e tata ana ki Whangaokena (East Cape), i patua, ā, kainga atu hoki e nga iwi o ērā wāhi. He tika, i te pakeke o aua wāhine ka whakaūngia e nga Pākehā ki Hicks Bay, arā ki Wharekahika, ka patua, ka kainga. Ka tika anō te whakamau a Te Morenga. Tekau ma rima nga tau i tatari ai ia.
No te tau 1824 ka whakapaea e Pomare a Te Whetumatarau. I roto o te pā a Te Rangipaiia rāua ko te hoa, ko Ngarangitokomauri. He wāhine rangatira a Te Rangipaiia, ko te tīpuna o Te Pōtaeaute, rāua nei ko Henare Pōtae, na Henare ko Wiremu Pōtae.
I roa te whakapaenga a Ngāpuhi i te pā, kāhore i taea, kātahi ka māmingatia e Pomare. I mānu ōna waka me te mea nei e hoki ana ki te kāinga. Otiia, no te huringa i te torouka i Te Whai a Pawa, hei reira ka ū ki uta. No te pō ka hokia mai, rokohanga mai kua tatū iho te page 16 tangata whenua ki te raorao, kei te mate rā hoki i te korekai. No tēnei wā ka mauherehere a Te Rangipaiia.
'Ngarangitokomauri, moe mai hoki koe i ta tāua wāhine i tēnei
pō āpōpō hoki hei au.'
Ka riro rā a Te Rangipaiia i a Pomare ka noho rāua ki Taumarere. Ka taka te wā, ka huri a Pomare ki te whakapono, ka puta te whakaaro i a ia kia hoki mai ia ki te hou i te rongo ki a Ngāti Porou, ka kiia ko Te Pai a Pomare.
Te Pai a Pomare
I te riri ki Waikato ka mate a Pomare, ka moea a Te Rangipaiia e Te Kariri. I whānau he tamaiti ma rāua, engari i mate. I tae rawa mai a Te Rangipaiia rāua ko Te Kariri ki Wharekahika, ā, e ai te kōrero i mate a Te Rangipaiia ki Wharekahika.
Tangi a Te Rangipaiia
Ka noho whakarau rā a Te Rangipaiia i te whenua, ka tangihia mai e ia te kāinga. E mōhiotia ana e te Tairāwhiti katoa tēnei waiata. I tangihia mai i Waikato.
Kainga iho ana e au nga kai e
Tutoko tonu e aku tini mahara
He mea koroukore i te wā e ora ana
Tāria nei kia mate, ka hao au te mahara
Kai wawewawe rā e te mate i ahau
Ki wawe te wairua te tae ki Taupo[5]
Kei noho i te ao kairangi atu ai
Ki te ao o te tonga e koheri[6] mai rā
Rā runga ana mai te hiwi ki Tikirau[7]
Kei tua aku mea o te ora i ahau
Rangiata
East Cape
[1]Te Morenga: He tino rangatira, he tangata rongonui, he toa. Ko te hoa haere o Te Matenga. Ko Hokianga tōna kāinga.
[2] Tōna Taumata: Tae mai ki tēnei rā, kei te kiia taua wāhi, ko te Taumata o Pomare, kei Te Araroa.
[3]Te Rangiwhakataetae: He rangatira nui no Ngāti Porou. Ko te roanga o tōna ingoa ko Paratene Te Rangiwhakataetae. He ingoa nōna nga Paratene huhua kei te Tairāwhiti. I a Te Rangiwhakataetae e takoto mate ana ka whāngaia ia ki te ngata, koina a Paratene Ngata me Heni Kaingata, te kōkā o Pine Tamahori. I tae rawa a Te Rangiwhakataetae ki Poihakena, koina a Hirini Poihakena, a Henare Tiweka Poihakena me nga Poihakena katoa. He ingoa anō nōna a Paratene Kamura me Makere Te Ngongohau, tuahine o Paratene Kamura. He nohoanga no Te Rangiwhakataetae i runga o te ngongohau o te kaipuke. Arā atu anō ētahi o nga ingoa o Te Rangiwhakataetae. Ko Paratene, ko Broughton, he pihopa no Niu Tireni. Kaore he uri o Te Rangiwhakataetae.
[4]Rev. Areka Whareumu: Ka tū kore minita tētahi o nga pāriha o Ngāti Porou, ka tikina e nga rangatira o Ngāti Porou, a Areka Whareumu hei minita mo taua pāriha.
[5]Taupo: Ko Taupo Moana. Ahakoa hoki te tawhiti o Taupo i East Cape, otirā kei te pū o te tonga, i waiatatia ai e Te Rangiipaia, 'Ki te ao o te tonga e koheri mai ra.' kaore e tika te huri i Taupo ko Te Reinga, waihotia i te Te Rangiipaia. I ahu pea nga whakaaro o Te Rangiipaia ki a Te Heuheu.
[6]Koheri: Ko te rere korara o te ao kapua.
[7]Tikirau: Ko te hiwi i Whangaparāoa arā Cape Runaway. Ko te tūturutanga ia o Cape Runaway, i tapangia nei e Kapene Kuki ko Te Whaiti. Ka tika tonu a Cape Runaway hei ūnga mai mo nga waka o nga tūpuna i kutoro hoki a Te Whaiti ki waho.