Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

Te Aroha ki te Kāinga Tupu

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

Te Aroha ki te Kāinga Tupu

He iwi aroha te Maori ki tōna whenua. Ki te mauria mai he pae oneone o tōna whenua ki te Maori e takoto mate ana, ka hongia e ia, ka tangihia. Ki te kite te rangatira, ka mate ia me tana iwi, ka rere ia ki mua o te riri me te karanga, 'Kia mate au, mate taku whenua.'

I te rongongā o Tomokai rāua ko Kōkere kei te haere mai te taua a Ngāti Ira, ka mea atu a Tomokai ki a Kōkere, 'Haere tāua ki Waiapu, ki tatara e maru ana.' arā ki te wāhi tokomaha te tangata kia kore ai rāua e patua. Ko te whakatauki tēnei a Kōkere,

'Haere koe.
Kia mate au, mate ki taku kāinga,
kia horoia aku toto
horoia ki nga wai ratarata o Makarika.'

Ko Tamokai i haere ki Waiapu, ko Kōkere ia i noho tonu a rokohanga mai e te taua, ka patua, ka horoia ōna toto ki nga wai ratarata o tōna kāinga o Makarika. I a Kino i Okarae ka rongo ia kei te haere mai te taua a Tamahae ki te patu i a Ngāti Porou. Ko Kino tēnā ka rere i mua ki te whakatūpato i a Ngāti Porou. I Pouretua a Tamahae, ka taha a Kino, muri tata tonu atu ko te matua a Ngāti Porou. Ka riri, ka mate a Ngāti Porou i a Tamahae rāua ko Te Kaopa. I tana hokinga ki te kāinga ka ū a Tamahae ki Okarae, ki te tiki i a Kino. No te putanga mai o Kino ka tūpiki, ka utaina ki te riu o te waka page 70 takoto ai. Ka roa, ka mahara a Kino kua hāngai pea rātou ki waho o tana kāinga o Karani, kātahi ka ui kei hea rātou. Ko te whakautu mai, kei waho o Karani. Ka tono na a Kino,

'Patua a Kino i konei,
kia taka te wairua o Kino,
taka i roto o Karani.'

Ka whakatika atu a Tamahae ka patua a Kino engari kaore i mate rawa. ka pepeha na a Kino,

Me he rā e tō ana, Kino.'

No te tau 1836, ko te riri nui ki Toka a kuku, i haere ai nga rangatira, mai i Wairarapa ki Wharekahika, i runga i te whakataka a Kakatarau, ki te ngaki i te mate o tana matua o Pākura. I nga pipiritanga, ka tū ā kiko taku tīpuna a Te Rangitakaia. I tōna taumaha ka tono ia,

Whakahokia au kia mate atu au ki te kāinga,
kia whakarongo ai au ki te haruru o nga tai o Tapuarata.'

Kei mua tonu taku kāinga a Tapuarata kei reira a Rangitakaia e takoto ana, e whakarongo ana ki te haruru o nga tai o Tapuarata. Ka kitea i ēnei kōrero te aroha nui o te Maori ki tōna whenua.
He tino waiata.

Taku aroha ki taku whenua
I te ahiahi kauruki nei

He waiata na te ao katoa.

Home sweet home
There's no place like home.

Ka Heke Te Iwi Maori

Ahakoa rā i te nui o nga raruraru o Hawaiki, ka heke o tātou tīpuna, ki te kimi kāinga hou mo rātou, e kore ai he raruraru. Ka rere mai rātou, whakawhiti i te Moana-nui-a-Kiwa ka ū mai ki ēnei motu. ū mai rātou e wātea ana te whenua. Ka nohoia e rātou ēnei motu, he whenua ātaahua. Ka tupu rātou, ka tini. Ko te iwi Maori tēnei i kiia nei e Te Mātenga ko te iwi tino pai, tino rangatira o nga iwi Maori katoa.

Te Heke o te Pākehā

E 500 tau pea te Maori e noho ana i to rātou kāinga hou, ka ū mai he page 71

iwi kē anō, he iwi kiri mā, i huaina e te Maori he Pākehā. Ko nga Pākehā tuatahi he iwi tino tutū, he herehere hoki i oma mai i Ahitereiria; ko ētahi no nga kaipuke patu tōhora. No te hainatanga o te Tiriti o Waitangi i te tau 1840, kātahi ka horo tonu te haere mai o nga Pākehā o Ingarangi i runga i o rātou kaipuke.

Kua whakaaturia ake rā e au, he raruraru, he noho kino i heke mai ai o tātou tīpuna i Hawaiki, otiia ko to te Pākehā take i heke mai ai he whakarere atu i to rātou tūranga ware, i kiia rā e Dr Sutch he tūranga hāwini, arā pononga, kia piki ai rātou ki te tūranga o rātou tīpuna i Ingarangi, arā ki te middle class. (Tirohia He Iwi Rangatira Te Maori.) Kotahi rau anō nga tau, kua tutuki i te Pākehā ta rātou wawata. Kua riro i a rātou te tino nuinga o te whenua, kua rangatira rātou kua rite ki o rātou rangatira i whakarerea atu rā e rātou i Ingarangi, tēnā ko te Maori kua noho tau tangata i te ao. I riro ai o tātou whenua i te Pākehā, na te hoko, na te raupatu. He mea patipati te Maori i hoko ai. Kua tuhituhia ki te pukapuka, tono kau atu a Te Makarini ki a Te Whatuiapiti kia hokona nga pārae mōmona o Heretaunga, ko te whakaae ta te Maori, hei muri iho ka tangi.

Kua mārama i te wā te whakaatu, he nui nga whenua o nga iwi Maori i hē te murunga, ko te tino take kē he minamina whenua. Ko te murunga tino kino ko te murunga i Waitara i Waikato. Na Te Harawira te kōrero kua tuhituhia ki te pukapuka, na nga Pākehā o Akarana i werowero, i puta ai te riri ki Waikato, hei take muru i te whenua. Kei te mōhio tātou ko te wero tuatahi a Kāwana Kerei ko te hanganga i te huarahi ki roto o Waikato. (Tirohia nga kōrero mo Te Takiwā ki Waipā.) He kōrero mamae rawa. Na konei hoki a Te Puea i hoko whenua ai mōna, hei tūrangawaewae.

Reweti T Kohere

Rangiata

East Cape

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section