Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

He Reta no te Pae o te Pakanga

He Reta no te Pae o te Pakanga

Ki a Poihipi Kohere.

E te hoa, tēnā koe me tou whare katoa.

Tēnei mātou nga mōrehu o te Ope Maori kua puta mai i roto o te mura o te ahi. Kaore e taea e te pepa, e te kupu rānei te whakaputa te ngākau mamae me te pouri mo nga tamariki o te iwi Maori kua tuku nei i o rātou tinana ki te mate i runga i te whakaaro mo te painga ki te Kīngi, ki te ao, me te iwi. Tēnei rā nga uri rangatira o te iwi Maori o nga moutere e rua, o Aotearoa me Te Waipounamu, te takoto atu nei i runga i nga puke i roto hoki i nga raorao o Paranihi. He hanga whakaaroha ki roto ki te ngākau Maori. Ka hoki kē atu te ngākau tangi ki nga mātua me te iwi i te kāinga na. Heoi anō te mea nāna i ora ai te ngākau na a koutou reta e tuhi mai nei, e mea nei he mate hōnore te mate ki te pakanga. Kore rawa, he tamaiti i mate wheke engari i mate ururoa katoa[109] Kei te ora mātou e noho atu nei.

E Poi, tēnā pea koe, arā, koutou kua kite iho i to kōrua teina ko Te Reweti, arā a Henare kua haere i roto i te rōpū o te hunga i tuku i a rātou kia mate mo te Kīngi me te Emepaea. Nui atu te pouri me te tangi o te ngākau mōna. I hinga tonu a Henare i waenganui i ōna tamariki. Tokoono nga tamariki. Tokoono nga tamariki i hemo tonu atu i te taunga mai o nga matā repo, ā, ko Henare me ētahi atu hoki i taotū, tekau mā rima. I te 14 o nga rā o Hepetema, 1917, i te 8 o nga haora o te pō, ka tau mai nga matā repo a te hoariri. Kātahi tonu ka mutu iho to mātou karakia ahiahi. Me i tau mai pea i te wā e karakia ana mātou tērā e tokomaha nga mea e hinga. I te mutunga o te karakia ka whakariterite rātou ko tana whānau mo te haere whakamua ki nga parepare o te hoariri, ki nga mahi a tēnei hanga a te hoia, ka tau mai page 86

nga matā a te hoariri ki kō tata tonu atu. Kore rawa ia i wehi i aha rānei engari ka tū ia i waenganui i a rātou me tōna karanga ki ōna tamariki kia tere te nuku, ka nuku a mua o tana paratūnu,[110] i taua wā kei te neke haere tonu mai nga matā ki te wāhi i a rātou rā. Kāti mau ana ko ia me nga tāngata o muri o tana ope. Tau tonu te matā ki waenganui i a rātou. Ka hinga ia i konei. Engari i a ia e mamae ana kaore ia i āro ake ki a ia, ko tōna whakaaro nui ko āna tamariki. Ka takaia ōna tū, e rua i te ringa, i te hope hoki, na te tū i te hope ia i mate ai. I mua atu i te mauranga i a ia ki te hōhipera ka whai kupu ake ia ki a Te Rangihiroa,[111] ko tana kupu tēnei, 'I muri i a au, e inoi ana au ki a koe, ko āku tamariki arā a Ngāti Porou katoa me tuku e koe ki raro i taku tamaiti i a Pekama Kaa[112].' (I taua wā hoki ko Tūranga i a Pekama, ko Ngāti Porou i a Henare)

Ka mea atu a Te Rangihiroa, 'Kei te pai. Ka pērātia e au.'

Ka titiro ake ia ki a māua tahi ko Te Rangihiroa, ka mea mai anō ia, 'Kaore āku māharahara notemea kei te mōhio au kei konei tonu kōrua hei tiaki i a tātou tamariki, me tana kii ake anō kei te pai ia, kauā e māharahara atu ki a ia. Kore rawa mātou i mōhio tērā ia e aituā. I waenganui pō ka nehua nga mea i mate, ka haere anō au kia kite i a ia, pai rawa atu tōna āhua. I taua wā ka tae mai te waka hei hari i a ia, ka rūrū māua, ka mea mai anō ia, 'E noho rā i a tātou tamariki.'

E Poi, kaore mātou i kite i te moenga o nga kanohi o Henare. I rongo noa iho mātou ki nga nūpepa kua moe ia. Kāti i roa ai taku tuhi atu he wawata noa me kore e hē nga nūpepa. I te mea ka tae mai nga tino whakaatu kua moe ia te hoa tino kaingākau ka tuhi atu nei, he tangi atu ki a koutou.

He tangata a Henare i paingia e te iti, e te rahi, e te paraiweti, e te tianara. Kua tae kei tōna wāhi i te pō. Ka nui te ora o Tāwhai, engari kei roto o tōna ngākau e pouri ana, e mamae ana mo tōna tuakana. Nui atu tōna kaha ki te pēhi i tōna pouri engari ko au kei te mōhio atu, nui atu tōna pouri.

Kei te pai a Pekama rātou ko tōna wīwī, he tamaiti pai, hūmārie, e paingia ana hoki ia e ōna tamariki. Kei te pai mātou. Ma te Atua koutou katoa e manaaki,

Na to hoa pono

Na Henare Te Wainohu

Te Pae o te Pakanga page 87

Oketopa 26, 1916

He whakamārama tuatahi: I whānau a Henare Wepiha Te Wainohu ki Mohaka, ko tōna ingoa hapū ko Ngāti Pāhauwera. Ka 15 ōna tau kā tae ia ki Te Aute i te tau 1896. Tana mahi tuatahi i haere ai tōna rongo he purei putupōro. I tōna toa ka tapaina e ōna hoa he ingoa whakatene mōna ko te 'Tiger'. I uru ia ki tētahi rōpū o te kāreti, i huaina ko 'Te Kooty Gang' ko tana mahi he tutū, he hoariri ki te Rōpū Karaitiana o te Kāreti. I ako rātou ki nga mahi hauhau, ā, ko te mutunga o Henare ko ia tētahi o nga tino minita o te Hāhi Mihinare. I te tau 1911 ka tae a Henare ki te kura minita i Te Raukahikatea, i reira hoki ētahi o ōna hoa i noho tahi ai rātou i Te Aute. No tana nohoanga ki Te Rau ka tipu te whakapono i tōna ngākau, te whakapono i tiria rā ki Te Aute. I kaha tana ako i a ia i Te Rau, ki nga mahi o te whakapono, ki te Reo Ingarihi hoki. Reweti T Kohere

He whakamārama tuarua: Na Reweti ēnei kōrero i whakawhāiti mai, engari na māua ake te ingoa.—Nga Etita

[109]He tino whakatauki tēnei na te Maori. Ko te wheke he ngārara mate noa, ko te ururoa arā ko te mango he toa ki te riri.

[110]Paratūnu: Platoon.

[111]Te Rangihiroa: Sir Peter H. Buck.

[112]Pekama Kaa: I mate ki te whawhai i a ia e whakaora ana i nga taotū. I tū kāpene ia.