WĀHI TUATAHI — He Pōwhiri

1 Te Reo o Matariki Pita Mānuka mā 115
2 Te Pōwhiri a te Iwi Maori ki
te Piriniha o Weira Nga Iwi 116

3 Pōwhiri ki Te Pīpīwharauroa Pēpene Te Rito 117

4 He Pōwhiri ki te Ao Katoa ManiheraWaititi 118

Te Reo o Matariki[126]

Ko ahau tēnei ko Matariki,[127] ka whakatātare atu nei i te paewana. Ko tōku muanga he kapua,[128] kei te ngahere, koiana hoki hei whakaatu ki a koutou i te nui o nga uri a Rehua[129]i mahue ake nei i a au ki nga whakatakere o te hōhonu. He tau pai: ka mahora nga tohu ki uta, ka hua ki tai.

Ae rā, karangatia he huihuinga tangata. Kia tere, kia hohoro. He āwhina i te kupu whakahau, ae rā ka āwhinatia anō.

Haere mai, haere mai, e nga hoa aroha o ia marae, o ia marae.

Haere mai i runga i te whakatauki a Te Whakatihi[130] e kii nei:

'E nui e te whainga a kai[131]e tau e Tamaiwaho.'

Me tēnei anō:

'He huruhuru te manu ka rere.

Heoi rā nāku na Matariki.

Pita Mānuka mā

[126]Reo o Matariki: Ko te pōwhiri tēnei o te hui i tū ki Te Kawakawa (Te Araroa) i te tau 1882, a muri mai o te hui ki Tauranga-koau, i te tau 1912. Ko te tino kai i aua hui he moki.

[127]Matariki: He rangai whetu, e whitu, hei te takurua, hei nga rā o waenganui o Hūne ka kitea. Ko te tohu tērā kua mōmona te moki. Ko te ingoa ki te Pākehā ko Seven Sisters, ko te ingoa tika ia ko Pleiades.

[128]Kapua: Ko te harore e tupu ana ki te ngahere. E ai te kōrero ka nui te kapua he tohu tērā kei te tau te moki.

[129]Rehua: Ko tētahi tēnei o nga tino atua o te Maori; ko tōna nohoanga reo o page 116 Matariki (2) ko te ngahuru o nga tangi. 'Ko nga uri a Rehua he ika, ā, ki a Ngāti-Porou ko te 'pōtiki a Rehua' he maomao. E kiia ana anō he pōtiki te inanga na Rehua. He ingoa whetu anō a Rehua. Ki te Pākehā ko Antares.

[130]Te Whakatihi: He rangatira no Ngāti-Porou. Ahakoa kāhore tōna reo i mārama ki te kōrero he kaumātua mōhio ki te kōrero.

[131]Whainga a Kai: Ko tētahi rerenga o tēnei whakatauāki e pēnei ana, 'E nui e te whakahere e tau e Tamaiwaho.'

Te Pōwhiri[132] a te Iwi Maori ki te Piriniha o Weira

E Koro mā i te Pō e! Whakarongo[132] Maranga i ta koutou moe roa! Whakatika! Tū ake ki te pōwhiri! Irara[133] te Tūārangi, te Mātāmua o te kāwai, kei te whakatata mai ko te tama tēnei a te Kīngi[134] ka takahi mai nei anō i tou koutou marae tapu.

E tama! E te Ariki! Haere mai! E te Whatukura[135] ! hoki mai anō, whāia mai nga tapuae o to matua. Haere mai ki a mātou, ki te iti rawa o nga iwi e tau nei i raro o tōna mana. He iti, otirā e nui ana to mātou piripono. Koia ka karanga atu nei.

Whakawhiti mai i te moana tapokopoko a Tawhaki[136] ki nga moutere nei. Haere mai ki Aotearoa! Haere mai ki Te Waipounamu! Kei te koa o mātou ngākau.

Haere mai i te rā nei, kua toa nei hoki, kua whiwhi nei hoki! Kua mau anō te taura whiri nāna nei tātou i here ki te tikanga kotahi. I haere mai to matua ki a mātou i muri i tērā pakanga[137] nāna i ahiti ki tōna karauna Kīngi te taimana o Awherika. Na, ko koe tēnei ko te piriniha toa[138]. Nāu i whakatinana te koha i whati ai te ringa tōtoro, i hinga ai te kōhuru. Na rā e ora ai te ao, e whiti ai te rā ko te iti, ko te rahi, kia tupu tahi ai nga iwi kaore he wehi.

Haere mai e tama! kawea mai te āhuatanga o a mātou tamariki e tangihia nei. Kua ora mai rā rātou e ngāngā tahi ana me koe i nga marae tini o tū i tāwāhi, ko wai e hua kei hea. Nōu i tae tahi ki reira ka awhitia koe e o rātou ngākau. Ka tae mai nei koe, ka mahea te pouri o te hunga kua wehe atu rā a rātou i kaingākau ai. E te uri rangatira o te kāwai tapu, a muri ake nei kīngi ai, e koa ana mātou ki a koe e whakatutuki nei i nga whakatau o tōu tātai! E tika ana hoki kia pērā koutou e noho mai na i nga wāhi teitei, kia piri a te Iwi Maori ki te Piriniha o Weira.

Me rite te huri o te kanohi ki te iti ki te rahi. Na reira haere mai ki page 117 waenganui i to iwi. Kaua e hopohopo, e whakahōhonutia nei e koe ki roto ki o rātou ngākau to rātou aroha ki a Kuini Wikitōria me ōna uri. Haere mai rā, ā, haere ake!! Hoki atu i runga i te rangimarie ki o mātua ki to mātou kīngi, ki to mātou kuini. E kore e taka kē te kupu i hoatu ki a rāua i te marae nei anō. He ōhaki, i takea mai i te Tiriti o Waitangi, he kupu tapu no nga whakatupuranga, i honea i nga whāinga maha. Ka mau to te iwi Maori, a, mate noa. Na reira, haere!

He whakamārama: Ko tenei mihi kei roto o te niupepa Maori Te Kōpara nama 76, Mei 31, 1920. Whārangi 4 me te 5. Ko te whakamaori tēnei o te whaikōrero mihi ki te Piriniha o Weira i te hui nui i Rotorua i te 29 o nga rā o Aperira, 1920.—Nga Etita

[132]1 Ko te pōwhiri tēnei ki te Piriniha o Weira i Rotorua, i te tau 1920. I tū ia hei Kīngi, ko Eruera VIII.

[133]Irara!: He rerenga reo no Waikato no te iwi reo reka.

[134]Kīngi: King.

[135]Whatukura: He upoko ariki.

[136]Tawhaki: Ko te whenua matua tērā o te iwi Maori i ahu mai nei nga kōrero mo Tawhaki te tipuna.

[137]Pakanga: Te Whawhai ko te Poa,1899 (Boar War).

Pōwhiri ki Te Pīpīwharauroa

E, Manu,

Tēnā koe,

Utaina atu aku kōrero ki runga i o parirau, kia kite mai ōku hoa o te motu, he kōrero nāku ki te ope hou ki roto o Rākaihoea[138]. Haere mai, e Manu, rere mai ki ōu marae maha, kawea mai te kai ma te waha, hei titiro ma te kanohi, hei whakarongo ma te taringa.

'Haere mai, kaore he kai o te kāinga nei, kei tawhiti te kai. Moi, moi, Haere mai!' Haere mai takahia mai nga tokahanga waewae o o mātua, o Te Korimako rāua ko te Waka Maori[139] me ērā kaumātua kua tauwehe atu rā ki te pō, ā, ora ake ko kōrua ko to tuakana ko Te Puke ki Hikurangi[140] . E kii ana te kupu neherā, na o koutou tīpuna.

'Ka mate kāinga tahi, ka ora kāinga rua,' pēnei rā me kōrua e rere nei ki ia marae, ki ia marae o te motu. Tēnā kōrua. page 118

Na Pēpene Te Rito

Ahikouka, Waiapu

He whakamārama: Na Reweti Kohere ēnei kōrero i tango mai i Te Pīpīwharauroa nama 38, Aperira 1901. Whārangi 7. Ko te ingoa ake ko 'Moi, Moi, Haere rā'. Ko te ingoa o te kaituhi ko Te Urikore ki te Ao.—Nga Etita

[138]Rākaihoea: Ko te wharenui kei Kākāriki, wāhi o Waiapu. Ko te ingoa anō tēnei o te hapū.

[139]Ko te Korimako me Te Waka Maori: He nūpepa i tāia ki te Reo Maori. Ko nga nūpepa katoa a te Iwi Maori kei te Turnbull Library, anake.

[140]Te Puke ki Hikurangi: na Tamahau Mahupuku i tāngia e ia i Greytown. Moi, he kupu mo te karanga i te kuri. He kōrero pūrākau na Ngāti-Porou: Te taenga o te ope ki tētahi kāinga, kaore te tangata engari te manu kōkō (tui) nāna nei rātou i pōwhiri. Ma nga kupu a te kōkō: 'Moi, moi, haere mai. Kāhore he kai o te kāinga nei. Kei te tawhiti te kai. Moi, moi, haere mai.' Reweti T Kohere

He Pōwhiri ki te Ao Katoa

Kua mate a Haimona Te Waititi otirā ko tōna whare te karanga atu nei ki nga tira haere, peka mai, peka mai ki te whare e tuwhera atu nei, arā, te poho o tana tipuna o Kauae Tangohia, ahakoa he kiri pango, kiri mā, arā nga āhua kiri katoa i te ao, ka manaakitia koutou e tēnei whare ki nga manaakitanga a te whare a te tangata e hari ai te ngākau o te tira haere.

Ko au tēnei, hei hoa mo koutou,

Ko Manihera Waititi

Whangaparāoa

Te Pīpīwharauroa, 1905.

He whakamārama tuatahi: He Maori anake pea te iwi e pōwhiri i te ao katoa, e pōwhiri i nga tū tāngata katoa. Kei tētahi kōrero anō a Mahihera Waititi, ka tangi ia he kore no Whangaparāoa e kitea atu e te tangata. Ko Haimona Waititi te pāpā o Te Manihera. Reweti T Kohere.

He whakamārama tuarua: E rua nga wāhanga o tēnei kōrero. Ko 'Te Pou o Whangaparāoa' me 'He pōwhiri ki te Ao Katoa', ā, na Reweti i whakakotahi. Kei roto ēnei kōrero i Te Pīpīwharauroa nama 86, Mei 1905. Whārangi 10.—Nga Etita.

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

WĀHI TUATAHI — He Pōwhiri