WĀHI TUARUA — He Poroporoaki

1	Poroporoaki ki a Mohi Te
	Atahikoia	Te Taite Te Tomo, M.P.	119
2	Poroporoaki ki a Hone Papahia	Waaka Te Huia	120
3	Poroporoaki ki a Takerei Kīngi
	Wetere	Pahiri Wiari	122
4	Poroporoaki ki a Hone Heke,
	M. P.	Tuta Nihoniho	122
5	Poroporoaki ki a Raureti
	Mokonuiarangi	Te Toa Takitini	124
6	Poroporoaki ki a Arihia Ngata	Te Reo o Aotearoa	125
7	Poroporoaki ki a Heni Materoa	Te Ihi Paerata	126
8	Poroporoaki ki Te Pīpīwharauroa	Reweti T Kohere	127

Poroporoaki ki a Mohi Te Atahikoia

Haere atu e Mohi[141], haere i te Hāhātanga o Pipiri. E pai ana, e maru ana, e tatanga ana, te whakaarotanga ake mōu kua ngaro atu nei i tēnei ao. Kaore, ana kei te ao nei a Pita[142] rātou ko ana teina hei ranga i a koe ki nga marae maha i haerengia e koe i a koe e ora ana. Haere, e Pā, haere. E kore e ngaro te wawau o to reo i waenganui i a Waikato me Maniapoto me Tuwharetoa, me te Wainui a Rua[143] me Ngarauru me Ngāti Ruanui Taranaki, Te Atiawa, Ngāti Mutunga, Ngaitama, huri mai ki te tonga ki a Ngāti Awa, Ngāti Toa, Ngāti Raukawa, e tomo ki Rangiātea[144], ki te Aputa, ki Wairau, kia Tūrongo me te Rangimarie, o koutou whare karakia i te houkuratanga o te tangata.

E huri ki o iwi i rāwāhi o Ahuriri, Mohaka, Kahungunu ki te Wairoa, Tamaterangi, Ngāti Kōhatu, Te Kōpua Matotoru, Hinepua, Ngai Te Ipu, Ngāti Hine, Rakaipāka, Rongomaiwāhine, Ngai tāmanuhiri, Rongowhakaata, Te Kura a Mahaki, Ngāti Konohi, Te Aitanga a Hauiti, te Whānau a Ruataupare, Ngāti Porou huri noa ki te Whānau a Tūwhakairiora, Te Whānau a Apanui, Ngai Tai, Te page 120 Whakatohea, Tūhoe katoa. Ka whiti koe i tōna waka ōu, e uta ki to waka ki a Te Arawa, e hoe ki Ngai te Rangi, hoe tonu ki Moehau, e huri ki nga ngaru o Tikapa(4), ma Ngāti Pāoa ma Ngāti Maru, ma Ngāti Tama te Rā koe e pōwhiri mai. E ahu ki a Ngāti Whātua, ka haumiri atu ai koe i Kakeao, ka tae ai koe ki Te Puke i Haumu, heia rā te rimu rapa ki a koe, tawhiua ki maui, ki matau, ka whakaango ai i a koe ki te wā ngaromanga, e Koro e!

Haere atu rā, haere atu rā! Haere e Mohi, i te rā e whiti ana! Haere rā e te whakamarumaru o Uenuku[145] e! kei ao ko te rā e, kia taratara atu e koe, taratara tū kei hau ai te moenga roa, kia pā i te ua i te rua e, kei tae kei hoki ake to koiwi ora ki te ao na i!

Haere ki a Te Piwa rāua ko Te Heuheu.

Nga pani, nga tamariki, tēnā koutou katoa. Nui atu te aroha, nui atu, nui atu.

Na Te Taite Te Tomo, M.P.[146]

He whakamārama: Me tango mai ēnei kōrero i te roanga ake o nga kōrero a Te Taite Te Tomo i Te Toa Takitini nama 84, Akuhata 1928. Whārangi 827. Kei te mau tonu nga kōrero ki ta Te Taite Te Tomo i tuhi rā. Nga Etita

[141]Mohi Te Atahikoia: He rangatira no roto o Heretaunga. I mōhiotia ia e nga iwi katoa. I whakataetae ia mo te tūranga mema mo te Tairāwhiti.

[142]Pita: Ko Pita o te Ao Wairua e whanga ana mai ki te hunga ahu atu ki reira.

[143]Wainui a Rua: He ingoa tēnei mo Whanganui.

[144]Rangiatea: Ko te Whare Karakia nui i Otaki. I takea mai tēnei ingoa i Hawaiki. Ko te tikanga tēnei o Io o te tino Atua.

[145]Uenuku: He tipuna no Hawaiki.; ko tōna whakamarumaru he poroporo.

[146]Taite Te Tomo: I mōhio nga iwi katoa ki a Taite, i rongo hoki ki tōna reo, i kata ki ana kōrero nukurau. Ko ia te mema o Te Tairāwhiti mo tōna iwi.

Poroporoaki ki a Hone Papahia

Tēnā koe, e Manu, te ōhāki a te hunga kua moe i roto i te Ariki. E Manu, pānuitia ēnei aronga mihi ki te ao katoa. I tangohia te manawa ora o Hone Papahia[147] i te 9 o Pepuere, 1912 ki roto ki te whare o tana pōtiki o Kahi Tipene. Koia nei hoki te whakakapi mōna mo te taha tangata. page 121

E nga iwi i tino mātau ki tēnei tangata, tangihia a wairuatia mai te kōmuri hauraro, e pupuhi atu nei i runga o Hokianga whakapau karakia. I a Niwa, i a āraiteuru, i a Te Ponatu, e moe nei a te mutunga rānō o te ao. Aotearoa, Te Waipounamu, Wharekauri, me nga tini moutere o waenga moana nui a Kiwa, tangihia mai to tātou whanaunga o te wāhi ki te kikokiko, to tātou matua tapu o te wāhi ki te whakapono Karaitiana. Koia nei hoki tētahi o nga rangatira tiri haere i te Rongopai tapu.

Ko tēnei tangata kaore e ngaro ki te kuare tōna tū, tōna haere, tōna reo, me tōna āhua. Kua ngaro nei ia i o tātou tirohanga. Haere atu taku teina, haere taku matua tapu. 'Tōku tikitiki whakamanamana, o iwi nui, o iwi mano, o iwi whakatangitangi oriori nei, e ha, kei te tangi ou iwi i mahue nei.' Haere ki te okiokinga i tua o te ārai. Ma nga Tai o Huarau tāua e whakatūtataki aianei, ā, ake tonu atu. Amine. 'Tēnei nga iwi te rū nei, te paro nei, te whakaarorangi nei,' mou rā kua ngaro. E mea ana te kupu a to tāua tupuna a Tamariki, 'Whakamori kau ana nga tai o Wharo, ka ngaro a Toakai.' Waihoki whakamori kau ana nga tai o Hokianga ka ngaro a Papahia.

'Tū noa ana nga tūranga i Kaitu ka ngaro a Ririhape nui a tau.' Pēnei anō hoki me koe ka ngaro nei. 'He pupū anō to roto, he pupū anō to waho, whakaruru, whakawawe, ko koe anō ko ahau, a te miriniuma[148] .'

Haere atu Papahia, hoatu ki te wāhi e ngaro nei i te whatu pango o te kanohi, mangu nei, arā, tou wairua whakaanga. He nui te ruihi ōu iwi mōu kua kore nei e puta tinana atu ki o tātou marae maha.

Na Waaka Te Huia[149]

He whakamārama: Me tango mai ēnei kōrero a Waaka te Huia i āna tuhituhi kei roto o Te Pīpīwharauroa nama 167, Aperira 1912. Whārangi 5. Ko te īngoa ake ko 'Te Rev. Hone Papahia. He Peketua'.—Nga Etita

[147]Hone Papahia: I whakaakona tēnei tangata ki te kura minita o Te Raukahikatea. I maha nga tau i tū minita ai ia. Ko ia te hoa o Atirikona Hokena. I haere ai ki te moutere ki Tekopia, ki te titiro i te āhua o tērā iwi, he whanaunga ki a tāua ki te Maori, he Polynesian hoki. He tangata tino pai a Hone Papahia.

[148]Miriniuma: He kupu Pākehā; millenium arā kotahi tau, e mau ai te rongo ki te ao.

[149]Waaka te Huia: He tangata nui no te Tai Tokerau. I tū ia hei tiamana mo te Kaunihera Marae.

page 122

Poroporoaki ki a Takerei Kīngi Wetere

No te 11 o nga rā o Noema, 1925, ka moe a Takarei Kingi Wetere i te moenga roa. Tōna kaumātua e 47 nga tau.

Ko Te Kawa te matua, ko Runga te Rangi te tamaiti. Ka hinga a Te Kawa ki Tamaki, ka hinga a Runga te Rangi ki Mōkau. Ka waiho i konei ko te whakatauki:

'Mokau ki runga, Tamaki ki raro.'

Ko Tainui te waka, ko Hoturoa te tangata. Ka haere a tāhuhu mai ai ko ia tēnei ko Takerei, kua hinga ki te ihu o te waka nei. I te takiwā tonu e whakapuāwai ana tōna tinana me ana mahi katoa, ka hinga tēnei tangata. Ko te kōrero mōna, 'Ko te Takarei a tērā, a tērā, a tērā.' He tamaiti i mate nuitia, i kitea nuitia hoki e ōna mātua, e ōna tūpuna, tae atu ki ōna iwi Maori, ki ōna iwi Pākehā. He tamaiti no te rangimarie, no te aroha, he matua no tēnei hanga no te tangata, kāhore he iti, kāhore he rahi, ki a ia. He pou ia no te whakapono, kihai i taea te whakakorikori. I tae ia ki nga kura nunui ki te rapu i te hōhonutanga o te mātauranga o te Pākehā. Ka hono ai i roto i a ia te ao hou me te ao tawhito, te ao Maori me te ao Pākehā.

I mate ia ki tētahi o ōna kāinga ki Mapiu, ka mauria mai kia takoto ki te roro o tana matua a whare o Te Tokanganui a Noho i Te Kuiti, muri rawa ka mauria ki te rua whakautu o ana mātua tīpuna i Mōkau.

I tangihia a Takarei e te motu katoa, tae atu ana ki te taha Pākehā, ki te Kāwanatanga hoki. Haere ta mātou mokopuna tamaiti! Haere te whakaruruhau! Haere te Rātā tiketike! Haere te puhi o Tainui! Haere te puhi o Tokomaru! Haere, haere, haere!

Na Pahiri Wiari

(Kaore he whakamārama mo nga kōrero ātaahua mo Takarei Kingi Wetere i tuhia nei e Pahiri Wiari arā e Tūwhakaririka.)

He whakamārama: Me tango mai ēnei kōrero i te roanga ake o nga kōrero a Pahiri Wiari i te Toa Takitini nama 53, Tihema 1925. Whārangi 340.—Nga Etita

Poroporoaki ki a Hone Heke, M.P.

E manu, tēnā rā koe, māu noa e maka atu ki nga takiwā e rere ai koe, nga mihi, nga poroporoaki e whai ake nei, hei whakaputanga noatanga page 123 ake i te koroahue[150] o te ngākau pouri me te ngākau mamae ki to tātou hoa ki a Hone Heke kua riro atu nei a ia ki te okiokinga mo te katoa; na Ihowa i hōmai, na Ihowa i tango, kia whakapaingia te ingoa o Ihowa.

Haere, haere, haere rā, e Heke, haere i te aro o te tini, o te mano, haere atu, haere atu, haere atu e te nui, haere atu e te wehi, haere atu e te mata tangata, haere atu e te poito whakarewarewa o te kaharunga o te kupenga a te Iwi Maori.

Tēnei e te hoa, te mihi kau atu nei, te tangi kau atu nei, ki a koe i tēnei taha o nga pae maunga, i tēnei tarawāhi o nga wā moana, ki tōu tinana ka riro atu na i a aituā. E taea koa e tāua, e te hoa, te pēwhea i te toki a mate e tua nei i te tangata ki te pō.

Haere atu ki ōu mātua, ki a Tomoana[151] ki a Taitoko[152] , ki a Wahawaha[153] , ki a Taiaroa[154] , ki a Te Kakakura[155] , ki a Tame Parata[156] , ki a Ropata Te Ao[157] , arā, ki te tini, ki te mano, ōu mātua rangatira o ia wāhi, o ia wāhi, kua riro atu i mua i a koe, ōu mātua rā i hautū ngātahi ai koutou i ērā nga wā ka hori nei, kei te rapu i te ora mo te iwi Maori mo te mōrehu oneone anō hoki.

A tēnā pea rātou kei te mihi mai, kei te pōwhiri mai ki a koe, ā, kei te whakamanawa mai hoki. 'E, e ia! I haramai koe i te iwi nui, i haramai rā koe i Pōneke, i te rerenga o te wairua, o te tangata, o te oneone, ki te pō. Kāti māu e kii atu, 'E koro mā e, kai te korikori anō te iwi, inahoki rā na kua eketia e te Maori motuhake ētahi o nga taumata whakahirahira o te iwi atua nei o te Pākehā.'

Heoi rā kei te āmiomio noa te whakaaro. Aue, taukiri, e Heke e ei! Ka ngaro koe i nga marae o te Werengitana Hōtēra, e tū ai koe i roto i o iwi maha, hautū ai, ka ngaro anō hoki koe i roto o te whare wānanga. He ahakoa, e kii ana to tipuna a Rawiri, e kore te tamaiti e hoki mai ki a ia, engari ko ia e haere atu ki te tamaiti, me koe, e kore e hoki mai, engari ko mātou e haere atu.

Hoki atu e Heke, nga uru rākau ki Pōneke rā,

Kei tata mai koe, tauwehe rawa i to tinana,

He hira tohou mate kei te parekura i a Noa,

Arā kai whea he haerenga, he wairua pō kia tangi au

Te tū tahi atu he wairua haere e, i.

Na Tuta Nihoniho[158]

Tuahiwi page 124

Kaiapoi

Pepuere 26, 1909

He whakamārama: Ko nga kōrero nei kei roto i Te Pīpīwharauroa nama 132, Maehe 1909. Whārangi 3. Arā atu te roanga o tēnei poroporoaki a Tuta, he wāhi poto i mahue atu.—Nga Etita

[150]Koroahue: Ko te hōhonutanga tēnei o te pouri kei te ngā i te ngākau mamae.

[151]Henare Tomoana: He rangatira no Heretaunga, no Whatuiapiti. He tangata piripono. I uru ia ki nga whawhai ki a Te Kooti Rikirangi. I tū ia hei mema Pāremata i te tau 1874 ki 1884. I te tau 1898 ka tū ia mo te whare o runga tae noa ki tōna matenga.

[152]Taitoko: Ara Meiha Keepa rangatira o Wanganui. I whakawhiwhia ia e Kuini Wikitōria ki te hoari.

[153]Wahawaha, ko Meiha Ropata Wahawaha rangatira o Ngati-Porou. I whānau i te tau 1807 i mate i te tau 1897. I whawhai ia ki te Hauhau, ki a Te Kooti Rikirangi. Mai i te tau 1887 tae noa ki tōna matenga i noho ia ki te Whare o Runga. I whakawhiwhia ia ki te hoari e Kuini Wikitōria.

[154]Taiaroa arā Hori Kerei Taiaroa no Ngaitahu. He tino rangatira nui. I tū ia hei mema mo te Waipounamu i te tau 1871 ki 1879. I te tau 1881 ki 1885 ka noho ia ki te whare o Runga.

[155]Te Kakakura arā Wiremu Te Kakakura Parata, he rangatira no Ngātiawa no Ngātitoa. I tū ia hei mema i te tau 1872 ki 1876. I hinga ia i a Hoani Nahe.

[156]Tame Haeretoa Parata no Ngaitahu me Ngāti-Māmoe. I tū ia hei mema mo Te Waipounamu i te tau 1885 ki te tau 1911. I noho ki te Whare o Runga i te tau 1912 ki 1917.

[157]Ropata te Ao, no Ngātiraukawa. I tū ia hei mema mo te Taihauaru i te tau 1884 ki 1894. I muri iho i a ia ka tū ko tana taina ko Te Puke hei mema i te tau 1894 ki 1897.

[158]Tuta Nihoniho, He rangatira no Ngāti-Porou. I mate tōna pāpā a Henare Nihoniho i te whawhai Hauhau i Mangaone, i te tau, 1865. He tangata tino mātau ki te kōrero. I tuhia e ia he pukapuka mo te whawhai Hauhau ki te Tai-rawhiti. Ko tana tino whawhai i te ao nei mo Waipiro Poraka. Ko te mutunga ko ia i hinga. I mau pū rawa nga taha e rua, a Te Aowera me te Whānau-a-Iritekura. I taihaere a Tuta, ā, mate atu ki te whenua.

Poroporoaki ki a Raureti Mokonuiarangi

E whakaatu atu ana ahau tēnei, kua hemo a Raureti Tanira Mokonui-arangi. Kua wehe atu i ōna hapū maha o roto i te rohe o Te Arawa.

E mihi ana ahau ki te whakaaro o nga mōrehu o Te Awaateatua mo to rātou haerenga ki te kawe i te aroha me te mamae ki runga ki page 125 to rātou rangatira, ki te hari hoki i to rātou whakaaro kia nehua a Raureti ki Rotorua.

E tika ana i konei kia whakaatu ake ahau i te nui o tōku mihi ki tēnei tikanga. Tuatahi, ka hangaia e te Pākehā o rātou tima nunui, ka hoatu nga heramana, nga āpiha, te kāpene. I te tima ka rere ka mate tētahi o nga heramana, ka rukea atu ki te moana. I muri tēnā ka mate tētahi o nga āpiha, ka whakaūngia te tima ki uta, ka tanumia te āpiha rā. I muri i tēnei ka rere anō te tima rā ka mate te kāpene, kātahi ka maharatia kia mauria ki Ingarangi rā anō tanu ai. Kāti pērā hoki tēnei. Ka mate nei a Raureti, ka hui nga hapū ki te tangi ka whakaritea nei e rātou kia tanumia to rātou rangatira ki Rotorua. Kua hinga te kāpene o te tima nei o Rangitihi[159], arā, a Raureti, kua tanumia ki reira.

Te kupu ōhāki a o tātou tūpuna e mea ana: 'Me takoto ki o rātou oinga kotore[160], a, ki roto o te hapū o nga mātua.' Otirā no te wā anō i a rātou ka paheke taua ōhāki.

Me whakaatu ake hoki ahau i konei, kotahi anō te iriiritanga o te ingoa i runga i Te Matua, Tama, Wairua Tapu. Waihoki i nga rā o nga mātua i takoto pērā tonu te ōhāki arā: 'He maunga, he tangata! He maunga he tangata,' e takoto rā ēnā whakatauki:

'Ko Ruawāhia te maunga, ko Mokonuiarangi te tangata;'

'Ko Pūtauaki[161] te maunga, ko Rangitukehu te tangata;'

'Ko Whakapukōrero te maunga ko Rerehu te tangata;'

He whakamārama: Ko te roanga me te ingoa ake o nga kōrero nei ko Raureti Tanira Mokonuiarangi kei Te Toa Takitini nama 110, Noema 1930. Whārangi 2187. Kaore i tukuna mai ko wai te kaituhi.—Nga Etita

[159]Rangitihi: He rangatira rongonui no te waka o Te Arawa.

[160]Kotore: Ko te putanga tēnei o te roto. Koianei te takiwā o te urupā o nga mātua kua mene ki te pō.

[161]Putauaki: Ko te puke maunga teitei tēnei o Ngāti Awa i te takiwā o Kawerau.

Poroporoaki ki a Arihia Ngata (Lady Ngata)

No te ata o te Paraire, 18 o nga rā o Apereira, 1929, ka huri nei, ka paho te reo. E ko Arihia Ngata[162] tēnei ka takoto i te moenga roa. Oho ana te mauri, taukuri kau ana, Haere, e whae, haere rā. Haere koe te wāhine kaha ki te miramira, i ekengia ai e Ngata nga taumata hōnore page 126 o ēnei rā.

Haere! Kia mau ki tai, ki tua; he popoa; he hanea.'

Haere, e te wāhine aroha, ngāwari, whakaiti. Aramia atu to tama, a Te Makarini, kia mau atu i a koe ki te huarahi. Tēnā pea ia kei te tahuri whakamuri mai, me kore koe i te whai atu.

Haere, haere, haere!

He whakamārama: Ko te roanga ake o nga kōrero nei kei Te Toa Takitini nama 93, Mei 1929. Whārangi 991. Ko te ingoa ake ko 'Reiri Ngata'. Kaore i te mārama na wai i tuhi, heoi anō te kōrero kei waenganui i a Reweti rāua ko Pine Tamahori pea.—Nga Etita

[162]Arihia Ngata: Hoa wāhine tuatahi o Sir Apirana Ngata, he wāhine i arohaina nuitia e Ngāti-Porou arā e nga iwi katoa i mōhio ki a ia. No mua tata atu i a ia tōna tama a Te Makarini i mate ai, kotahi tonu to rāua mate.

Poroporoaki ki a Heni Materoa (Lady Carrol)

Ko te tino kaupapa nui o tēnei reta i tuhia ai kia kite mai a Rongowhakaata[163] arā te rohe katoa o te Tairāwhiti. Ina te pātai; He aha tōku hara i kore ai he whakaatu o te kuini nei o Heni Materoa[164] ki a au, ki a Tūhoe? He kore pānga pea nōku ki tēnei wāhine rangatira? Ma te whakapapa e whakaatu tōku tatanga.

No reira, haere e kui, te mana o nga tīpuna, te puhi o Mataatua anake. Ka taupoki te waka ki raro. E ka taupoki rā hoki. Ka mate mate anō ko nga rangatira. Kaore he rangatira i te ora, kia kore atu.

Haere tōku rangatira. Nāu i kiia ai te Iwi Maori he Maori, anō. Na to mana rangatira, na to kupu 'taihoa[165] ' i taki mai te Iwi Maori ki ēnei rā ora ai. He mihi noa atu ki a koe, e whae. He mea kite noaiho i roto i nga nūpepa Pākehā tēnei koe kua hinga mai i te rā ka rewa mai i te pae. Kua tae koe ki a Timi Kara, ki tōu Ariki hoki. Kei kona katoa a nunui mā, a roroa mā, a wehiwehi mā. Haere!

Na konei rā, e Kui, haere, haere, haere !

Na Te Ihi Paerata

Ruatoki page 127

He whakamārama: Ko te roanga ake o te poroporoaki a Te Ihi Parata kei Te Toa Takitini nama 111, Tihema 1930. Whārangi 2202.—Nga Etita

[163]Rongowhakaata: Ko tētahi o nga iwi rongonui o Tūranganui. Ko te iwi tēnei nōna te awa a Kōpututea.

[164]Heni Materoa: Hoa wāhine o Sir James Carroll. Ko Paratene Turangi tōna tipuna na Te Kooti Rikirangi i kōhuru i te tau 1868. He wāhine whai rawa a Heni ēngari i tōna ngākau mahaki kaore e mōhiotia he pēnei.

[165]Taihoa: Ko te kupu tēnei i mōhio whānuitia tana hoa rangatira a Tā Hemi Kara.

Poroporoaki ki Te Pīpīwharauroa

He mea whakapouri, whakaaroha, he mea e wehengia ana e te ngākau, te poroporoaki, te wehewehe. Ka maha nga tau i noho tahi ai, i kitekite ai, i whakawhitiwhiti ai nga mahara, i tūhonohono ai nga ngākau, na konei ka tomo tētahi mea mā waenganui, he momotu kē, ka rarapi te ngākau aroha, ka āwangawanga, ka wehi.

E haere ana tēnei ki te tekau nga tau i noho ai au i Te Rau Kāreti, i etita ai i Te Pīpīwharauroa[166]; ko tēnei taku tau whakamutunga, ko tēnei taku marama whakamutunga, ki Te Rau. E hoki ana ki tōku kāinga tupu, ki te wāhi i whakatupuria ai, ki ōku hoa tākaro i nga tau maha ka huri, ki ōna okenga, ki ana kai nāna nei i whāngai, ki tōna kōkā nāna nei i raupī. O tōku haerenga anō ki te kura i āu e tamariki ana. Kua nuku atu i te rua tekau nga tau kātahi anō au ka hoki ki te wā kāinga. Engari hoki e kore tōku hokinga e rite ki tōna o te Kawenata Tawhito, i hoki tahanga nei, i huaina ai tōna ingoa ko Mara. E hoki ana au i nga manaakitanga huahua a Te Runga Rawa, nga manaakitanga wairua, nga manaakitanga tinana. Kua nui ake ōku mahara ināianei i o nga rā i tuku hīnaki ai au i Paripaopao. Kua whiwhi[167] au ki tētahi hoa aroha pūmau, kua tokorua aku tamariki. He aha nga taonga i tua atu i ēnei, i te mātauranga hoki ki te Atua? Kāhore he taonga i tua atu hei rite.

Hei konei rā e Te Pīpīwharauroa. Ka tukuna atu koe e au ināianei he ringaringa kē, māna koe e atawhai, māna koe e tukutuku atu ki o tāua hoa aroha o ēnei tau ka paenga nei i te paenga roa. Na tāua anō i rapu he hoa mo tāua, he hoa pono, i piri tonu nei ki a tāua i nga wā o te mate, i nga wā o te ora, i nga wā o te kino, i nga wā o te pai, i nga page 128

wā o te rawakore, i nga wā o te huanga o te taonga. Māu, e taku mōkai, e toha haere taku aroha ki nga marae katoa o te motu. Pekaia te marae o te rangatira, kei tōtaha koe i to te ware, i to te pouaru, i to te pani. Tiorotia atu to tāua aroha nui ki o tāua kaumātua i whakaririka nei ki a tāua tini hē, ki te kupu taikaha, ki te kupu ohorere, ki te kupu whakamamae ngākau. Houhia atu hoki te rongo ki o tāua hoa riri na rātou anō ia i whakahoariri ehara i a tāua, I kinongia ai tāua na taua kupu hāngai, na nga kupu taumaha, ai, ehara i te mea he hē engari he tika rawa. I whakahēngia e tāua te tangata tinihanga, te wāhine tinihanga rānei, i whakatohunga nei kia whakanuia ai e te tangata, kia whiwhi ai ki te taonga, ki te moni. I whakahēngia e tāua te tangata i whakapōhēhē i te iwi, i whai nei kia raru te iwi, i takaia nei e ia tana matau ki te mounu reka o te kōrero. Whakahēngia e tāua te tangata i whakahāweā ki te whakapono, ki tōna ake iwi rānei, a, ki tōna kiri. I kinongia ai tāua e ētahi tāngata heoi anō na to rātou ngākau hae. E kore tēnei momo tangata e taea te tohutohu, e kore e taea te whakarata.

Hei konei rā, e taku manu, kia rangona tou reo mo nga tau maha hei whakaohooho, hei whakaako, hei ruruki i te Iwi Maori e tukitukia nei e nga whakaaro pūhaehae, e nga tikanga Pākehā. He pouri te wehenga mai i a koe, he nui rawa te pouri i te wehenga mai ōku hoa tokomaha nāu nei i kite. Mea atu ki a rātou, 'Hei konei rā, tērā anō ko te kite, ko te kōrerorero tahi.'

He kirihimete koa ki a tātou katoa, he tau hou no te hari. Ki runga rawa ko nga manaakitanga a te Atua.

Na Reweti T Kohere

Te Pīpīwharauroa nama 129, Tihema 1908. Whārangi 1.

[166]Ko te ingoa tuatahi o Te Pīpīwharauroa ko Te Kupu Whakamārama. I tāia tuatahitia ki Nerehana i te marama o Maehe, o te tau 1898, e te Rev. Pererika Peneti. I tū nei hei etita i te tau 1898, a te Rev. Pererika Peneti, i tū nei hei pihopa tuatahi mo Aotearoa. No tana haerenga ki Taranaki ka tukuna mai te pepa ki Te Raukahikatea tā ai, ā ka tia atu au hei Etita. No Hūrae 1913, ka memeha Te Pīpīwharauroa tekau ma rima nga tau, ko te Pīpīwharauroa, ka timata ko te Kopara tae atu ki Te Toa Takitini. No te tau 1931, te tau o te rū ki Heretaunga ka moe te Toa Takitini. Mai i te tau moengaroa arā Te Reo o Aotearoa. Mai i te tau1898 ki te tau 1931 e 33 nga tau. Ka nui tēnei mo te mahikore utu noa iho. Ko te kupu Whakamārama ko Te Pīpīwharauroa ko Te Kopara, ko Te Toa page 129 Takitini, ko Te Reo o Te Kopara, ko Te Toa Takitini ko te Reo o Aotearoa, he pepa kotahi, ko nga ingoa anake i rerekē.

[167]Whiwhi: Ko te wā tēnei i puta ake ko te Kopara hei karere mo nga kōrero a te iwi.

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection

Nga kōrero a Reweti Kohere Mā

WĀHI TUARUA — He Poroporoaki