e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga ano i tona mana, ara:—
| 1. | Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakariterite Kereeme Whenua Maori, 1895." |
| 2. | I roto i tenei Ture, mehemea kaore i te rereke te hangai ki nga kupu o tenei Ture,—
- "Tana Ture" tona tikanga ko "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894":
- "Te Kooti" tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori kua whakaturia nei e taua Ture:
- "Te Kooti Whakawa Tuarua" tona tikanga ko te Kooti Whakawa Tuarua kua whakaturia nei e taua Ture:
- "Te Tumuaki Kai-whakawa" tona tikanga ko te Tumuaki Kai-whakawa o taua Kooti.
|
| 3. |
| (1.) | Kua whakamana kua whakahaua i konei te Kooti ki te uiui kia whia nga moni e utua, engari kaua e nuku atu i te kotahi mano e iwa rau pauna, ki nga Maori nona i mua a Pahiatua Poraka, mo nga eka e whitu mano e ono rau e rua tekau ma rima, ara mo nga eka i hipa ake i nga eka o taua whenua i maharatia ai i te wa i hokona ai ki te Karauna, me nga eka i kitea i te ruritanga o taua whenua i muri nei. |
| (2). | I runga i tana whakahaerenga i tona mana i raro i tenei tekiona, me riro te Kooti ma "Te Ture Whakapumau Take Tika, 1886," e arataki, a i runga i tana ota i whakaputa ai, me whakaatu e ia ko wai ma nga tangata e whai take ana i runga i te aronga me te mana o te Ture kua huaina ake nei, hei tango i aua moni, a kia whia te moni ma ia tangata. |
| (3). | I runga ano i nga tikanga tono whakawa tuarua, kua whakatakotoria nei e taua Ture, ko te whakatau a te Kooti i whakatau ai, ka kiia ko te tino otinga ko te tino tuturutanga tera o taua whakawa, a ko te rihiiti a nga tangata page 2.gif) i huaina o ratou ingoa i roto i te ota a te Kooti, a mehemea he mea whakawa tuarua, ko te rihiiti a nga tangata i huaina i roto i te ota a te Kooti Whakawa Tuarua, mo nga moni i whakahuatia i roto i ia ota, ka meinga tera he tino whakawateatanga i a te Kuini mo runga i nga kereeme katoa e pa ana ki te hoko a te Karauna mo Pahiatua Poraka. |
|
| 4. |
| (1.) | Ko te tekihana toru rau e waru tekau ma ono me te toru rau e waru tekau ma whitu, o Poraka nama Iwa, o te Takiwa Ruri o Wairoa, o raua eka ina huihuia e waru rau, nui ake iti iho ranei, haunga ia nga rori me nga rahui Maori, ara, ko nga whenua katoa i uru ki roto ki te tiwhikete kua tuhia nei ki te Pukapuka Toru tekau ma whitu, Wharangi kotahi ran e wha tekau ma rua, o te Rehita Wbakawhiti Whenua o te Takiwa o Poneke, kua tukuna e tenei Ture ki te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i nga tikanga tiaki kua whakaaturia nei e "Te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, 1892." |
| (2). | Kua whakamana a kua whakahaua i konei te Kooti ki te uiui a ki te whakatau ko wai ma nga tangata mo ratou nga painga o aua whenua i runga i tetahi whakaaetanga-a-ngutu i runga ranei i tetahi mahi i kiia ka mania e te Kawanatanga, a ki te kimi e whia nga hea o ia tangata, a ki te whakaputa i tetahi ota hei whakamana i tana i kite ai. |
| (3). | Ina whakaputaina taua ota, a mehemea he mea whakawa tuarua, ina whakaputaina te ota a te Kooti Whakawa Tuarua mo taua putake, ko nga kereeme katoa a aua tangata mo ratou nei aua painga i kereeme era ranei e kereeme ai, mo Tekihana Whitu tekau ma ono Poraka Nama Rua, me Tekihana Toru rau e iwa tekau ma rima, Toru rau e iwa tekau ma whitu, me Toru rau e iwa tekau ma iwa, o Poraka Nama Waru, Takiwa Ruri o Wairoa, kua tino kore a kua tino whakamutua. |
| (4). | Kua whakamana i konei te Kai-rehita Takiwa Whenua mo te Takiwa o Poneke ki te whakaputa i tetahi tiwhikete ki te Kai-tiaki mo te Katoa, a ki te whakatikatika i te Rehita Whakawhiti Whenua, i runga i te huarahi e mana ai nga tikanga o tenei tekiona. |
|
| 5. | Ko tetahi tono whakawa tuarua mo te whakawakanga tuatahi a te Kooti i nga take paanga ki Tunapahore Poraka, kei te Takiwa o Pei a Pereti e takoto ana, e kiia nei i whakakorea taua tono i te wa e ngaro ana nga tangata nana, etahi ranei o ratou, ka meinga i konei kei te ora tonu a kaore ano i whakakorea, a kua whakamana kua whakahaua te Tumuaki Kai-whakawa e tenei Ture ki te whakahaere a ki te whakatau i taua tono i raro i nga tikanga o te tekiona iwa tekau ma wha o taua Ture. |
| 6. | Ko nga here i te tuku i tuhia nei ki roto ki te Karauna karaati i whakaputaina nei i te rua tekau ma waru o nga ra o Hune, i te tau kotahi mano e waru rau e whitu tekau, ki a Ngarino me Riripeti Pohi mo Kohoao Poraka, tona nui kotahi rau e whitu tekau eka, kei te Takiwa o Whangarei e takoto ana, ka kiia kaua aua here e arai i te riihi o te whenua, i tetahi wahi ranei o te whenua, i uru ki taua karaati, engari kaua e nuku atu i te rua tekau ma tahi nga tau o te riihi, kaua he moni ra waho e hoatu mo te hainatanga i te riihi, a kaua hoki he whakaaetanga he kawenata ranei e tuhia hei whakahou i taua riihi hei hoko ranei i te whenua a ona ra e takoto ake nei.
| (2). | Me ahei te Kooti ki te whakamana i tetahi riihi pera ina marama ki te Kooti kei te rahi he oranga mo nga tangata o te karaati e puta mai ana i te whenua i tetahi atu huarahi ranei, a kua rite nga tikanga katoa o te tekiona rima tekau ma toru o taua Ture, haunga ia te wahanga nama rua me wahanga (b) o taua tekiona. |
|
| 7. |
Ko nga whakataunga i raro i "Te Ture Mana Whakahaere mo Poututu, 1889," i whakataua nei e te Kooti Whenua Maori i whakahaerea nei e George page 3.gif) Elliott Barton, Esquire, me nga whakataunga hoki a te Hupirimi Kooti i whakatau ai ki Kihipane i muri mai mo etahi o aua putake nei ano, ka kiia aua whakataunga he whakataunga tino whakaotinga tino whakamutunga i nga mea katoa kei te tautohetia i waenganui i nga tangata nana aua putake i tukuna atu ra ki aua Kooti:
Engari me kaua e pangia e nga tikanga o tenei tekiona te tono e takoto uei i roto i te Hupirimi Kooti kia whakahaua etahi o nga Kai-whakawa me etahi o nga Ateha o te Kooti Whenua Maori kia whakawakia tuaruatia e ratou etahi o nga whakataunga a taua Kooti, ko George Elliott Barton, Esquire, te Kaiwhakawa i raro i taua Ture, a ki te whakamana taua kupu whakahou ka ahei te Kooti Whenua Maori ki te whakawa tuarua i aua whakataunga i raro i te mana o taua whakahaunga ano kaore tenei tekiona i whakamana.
|
| 8. | Ko te whakawa roherohe a te Kooti mo Okauia Nama Rua Poraka me nga ota me nga tiwhikete i whakaputaina i raro i taua whakawa kua whakakorea katoatia e tenei Ture, a kia taea ai te whakatikatika nga mea i mahue i roto i aua ota me aua tiwhikete, kua whakamana a kua whakahaua te Kooti e tenei Ture kia tahuri ki te whakahaere i te whakawa roherohe mo taua poraka i raro i nga tikanga o taua Ture mehemea nei kaore kau he whakawa roherohe mo taua whenua i whakahaerea i mua atu. |
| 9. | Kia taea ai te whakarite te whakatau a te Komiti o te Paremete mo nga Pitihana a te Katoa i whakaputa ai mo te pitihana a Mere Tautari (No. 442 tau 1894) e pa ana ki tetehi mokete, mo Te Wahitapu me Te Kapo Poraka, i tukuna e Hemi Tautari ki a Honourable Julius Vogel, te Minita mo nga Moni o te Koroai, i tuhia nei taua mokete i te rua tekau ma rima o nga ra o Oketopa, i te tau kotahi mano e waru rau e whitu tekau ma rua, a i rehitatia ki te Tari Rehita Tiiti o te Takiwa Rehita o Akarana, 611c. te nama, a i rehitatia hoki ki te Rehita Whakawhiti Whenua mo taua takiwa nei ano, 131 te nama, me pa nga tikanga e whai ake nei:—
| (1). | Kua whakaeangia i konei nga kereeme katoa mo katoa mo tetahi wahi ranei o nga toenga o aua moni i pungaia nei ki taua mokete. |
| (2). | Ko te Kai-rehita Tiiti me te Kai-rehita Takiwa Whenua mo taua takiwa kua whakahaua a kua whakamana i konei ki te tuhituhi ki roto ki a raua pukapuka rehita i etahi kupu e tika ana hei whakaatu i taua whakaeanga, a ka whakakore atu i te mana o taua mokete i runga i taua whenua. |
|
| 10. |
| (1.) | Me ahei te Kooti i runga i tona mana whakahaere ki te whakatikatika i nga ota wehewere i whakaputaina nei i raro i "Te Ture Wehewehe Whenua Maori, 1882," i puta ai nga tiwhikete mo nga wawahanga o Rangatira Poraka Nama 3, 3b, 3c, me 3d, kei te Takiwa o Kihipane e takoto ana, ara me whaimana te Kooti ki te whakawhitiwhiti i nga ingoa i roto i tetahi ota ki tetahi ota, kia taea ai te whakanohonoho o ia whanau o ia hapu ki te wahi kotahi i runga ano i nga huarahi e taea ai, me te titiro ano ki nga tika o ia keehi. |
| (2). | Kia taea ai te whakahaere nga tikanga o tenei tekiona me ahei te Kooti, engari me ata tiaki e ia nga wbai-paanga i hokona tikatia e etahi tangata, ki te whakakore i nga tiwhikete e mana nei inaianei a ki te whakaputa i etahi tiwhikete hou, mehemea nei he whakawa papatupu, i raro i nga tikanga o taua Ture. |
|
| 11. | Ko te ota a te Kooti, i tuhia nei i te rima o nga ra o Hepetema, i te tau kotahi mano e waru rau e waru tekau ma whitu, mo Parangarahu Poraka, ara he ota i mahia kia puta ai he tiwhikete ki a Henare te Puni me Ngapaki te Puni hei kai-tiaki mo Ngatitawhirikura wahanga o te Iwi o Ngatiawa, me korero nga kupu o taua ota mehemea nei kaore i uru ki reira nga kupu nei page 4.gif) "mehemea i roto i nga marama e ono ka oti i a Henare te Puni he ruri tika mo taua poraka." |
| 12. | Kia taea ai te whakamana te whakatau a te Komiti mo nga Mea Maori mo runga i te pitihana a Te Wunu Te Ahuru me etahi atu, e whakahe nei i te whakataunga a te Kooti i tu ki Turakina i te marama o Noema, i te tau kotahi mano e waru rau e waru tekau ma waru, e ki nei taua pitihana i uru etahi tangata ki Ruatangata Poraka, kaore kau nei o ratou take i runga i te tikanga Maori i runga ranei i etahi atu tikanga, engari i uru i runga i nga ritenga i tuhia ki roto ki te Karauna karaati nana nei i karaati te whenua ki a Aperahama Tipae i runga i nga tikanga tiaki i huaina i roto i taua karaati, me pa enei tikanga e whai ake nei:—
| (1.) | Kua whakamana a kua whakahaua e tenei Ture te Kooti Whakawa Tuarua, i runga i te tono a tetahi tangata i pa he mate ki a ia i taua whakataunga, me te ata whakaatu mai ano a taua tangata i roto i tana tono i nga take o tana whakahe ki taua whakataunga, ki te whakahaere i taua tono ano he tono whaimana i runga i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," a me whakawa taua tono e te Kooti: |
| (2.) | Ina whakawakia taua tono, kaua te Kooti Whakawa Tuarua e hereherea e nga tikanga o roto i taua karaati, e tetahi whakataunga ranei a te Hupirimi Kooti a te Piira Kooti ranei mo taua mea, ara ina kitea e te Kooti kei te rereke nga ritenga o roto i taua karaati i nga tika me nga whai-taketanga o nga tangata na ratou nga tono: |
| (3.) |
Ka ahei te Kooti Whakawa Tuarua ki te whakakore i tetahi mahinga i tetahi ota ranei a te Kooti i whakaputa ai i muri iho i taua wkakataunga, ara i tana i kite ai o aua mea e tika ana kia peratia kia mana ai te whakataunga a te Kooti Whakawa Tuarua mo taua putake:
Engari kaua he mea i roto i tenei Ture e waiho hei whakahe i te take o tetahi tangata kua riro atu i a ia tetahi riihi mo taua whenua, te take ranei o tetahi tangata e whai-kereeme ana i raro i taua riihi:
Engari hoki ko nga tono whakawa tuarua i raro i nga tikanga o tenei tekiona me tae atu ki te Kai-rehita o te Kooti i roto i nga marama e toru timata atu i te ra i perehitia ai te panuitanga o nga tikanga i runga ake nei ki roto ki te Gazette me te Kahiti.
|
|
| 13. | Kua whakamana a kua whakahaua e tenei Ture te Kai-rehita Takiwa Whenua mo te Takiwa Rehitatanga Whenua o Akarana ki te whakakore i te tiwhikete Whakawhiti Whenua i whakaputaina nei ki a George Simpson mo Hikutaia Nama 1e Poraka, a ki te whakaputa i tetahi tiwhikete hou ki taua George Simpson mo taua whenua nei ano, engari kaua he here e whakaurua ki roto ki taua tiwhikete hou. |
.jpg)
page 1
"mehemea i roto i nga marama e ono ka oti i a Henare te Puni he ruri tika mo taua poraka."
