Ue-Nuku Raua Ko Whena.
(Nga-Ti-Kahu-Ngunu.)

Ko Te Popo-taunga-i-tua, Te Popo-taunga-i-waho, Te Kapa-whiti, Te Kapa-rere, Te Rara-taunga-rere, Te Mata-tini-o-te-rangi, Mounu-ma-wawae, Tira-a-rangi, Te-pahure-o-te rangi, Tura, Kopu-nui, Kopu-roa, Te-kitea, Te-whe-iro, Te-kara-ka-tuha, To-tino-i-te-ata-kai, Mihi-kai, Auau-kai, Te-whe-iro, Te-kitea, Taumaha-piro, Tahu-makaka-nui, ko Ira, ko Eo-roa, ko Iwi, ko O-ono-ono, ko Ue-roa, ia Te-we, ana ko Tahito-ta-rere, Na Ta-whaki i moe i a Mai-kuku-makaka, tana ko Wahie-roa i moe i tana wahine, tana ko Rata.

Heoi haere ana a Rata ki te ngaki i te mate o tona papa i mate ia Matuku-tangotango raua ko Pou-a-hao-kai. Ka whakatika a Rata ki te tua rakau hei waka i te ngahere, ka oti page 4 te tua ka waiho atu mo te ata ka tarai ai; tae rawa atu i te ata kua tu te rakau ra ki runga, ka tuaina ano e tangata ra ka hinga ka tahi tangata ra ka whanga (tatari) atu ki te mea nana i whakaara ki runga; ka roa ka kitea atu e haere ana mai te tini o te Haku-turi o te Roro-tini, o te Pona-ua, ka tae mai ki te rakau ra ka timata te kara-kia i ta ratou karakia koia tenei,—

Ko Rata, ko Rata, ko Rata,
Nana i tuatua te wao tapu o Taane.
Ihu maota e Taane,
Rere maota mai e Taane,
Rere mai nga kongakonga o Taane,
Koia piri koia tau,
Rere mai nga maramara o Taane,
Koia piri koi ehe tau.
Rere mai nga rara o Taane,
Koia piri koia tau.
Torotika, e tu te maota,
Whakaarahia, e tu te maota.

Heoi ka tu taua rakau ki runga, ka karanga atu a Rata, “He aha koutou i whakaara ai i taku rakau; na, naku te rakau na,” ka ki mai tini o Haku-turi kia Rata. “E, he kore ou, kaore koe i kii mai kia matou e tuaia (tuaina) ana e koe to tipuna (tupuna) ki raro kia mohio ai matou, ma matou e whakaae atu kia kotia e koe te kaki o to tipuna (tupuna) o Taane-mahuta ki raro e pai ana.” Heoi ka tahi a Rata ka kii atu, “E pai ana, e hiahia ana au kia tuaia (tuaina) hei waka moku ki te ngaki i te mate o toku matua i mate ia Pou-a-hao-kai raua ko Matuku-tangotango.” Ka kii mai te iwi ra, “E pai ana tuaia (tuaina) to rakau, ka hinga ki raro, ka tiki e koe i te Paretao hei te putake uhi ai, katahi koe ka tarai i te tinana,” ka tahi a Rata ka tahuri ki te tua ka hinga ka mahia eia nga tohutohu katoa i kiia atu ra e ratou kia Rata, ka oti te waka ra ka tahi ano ka tapaia (tapaa) te ingoa o te waka ra ko A-niu-waru te ingoa, ka riro tonu ko Rata te tino tangata tohutohu o te waka ra; ka tae ki te moana ka tohutohu a Rata ki tona taua, “Ki te puta mai a Pou-a-hao-kai ki te whawhai kia tatou e karanga ia ‘Upoko rikiriki e, upoko rikiriki e,’ me karanga e au ere mata nui horahia ki tahatu o te rangi.” Heoi page 5 pena tonu te haere o ta raua whawhai a u noa atu ki uta, ka tu ratou i te one tu ai, puta noa ki tetahi pito, puta noa ki tetahi pito, Heoi hamama noa te waha o Pou-a-hao-kai kaore hoki i kaha ki te hamama te waha (mangai) ka ora te iwi ra i tenei patu a te atua ra, waiho kia tootoo ana i nga waka ki uta, ka haere a Pou-a-hao-kai ki te whariki i te whare, ki te taka kai mai hoki ma te taua ra, ka ako a Rata ki tana ope, “Ki te karanga a Pou-a-hao-kai Upoko-rikiriki e, maku e karanga tere matanui, wahia i te paatu o te whare,” ka tae te ope ra ka karanga mai te atua ra, “Upoko rikiriki e.” Ka karanga a Rata “Tere matanui wahia i te paatu o te whare,” ka wahia te paatu o te whare ra ka tomo te ope ra ki roto noho ai ka karanga ano a Pou-a-hao-kai “Upoko rikiriki hei tarawhariki.” Ka karanga ano a Rata “Tere maunu e, hei tara whariki kore noho ai.” Ka mahora te kai a te atua ra ma te taua ra, ka kai, ko te kai whakaari kau ai te kai, ka kii atu a Rata ki te atua ra “Tikina atu he wai maku.” Ka haere te atua ra ki te tiki wai ka karakiatia atu e Rata kia kore ai e mau i aia te wai, kia ua hoki, haere noa ra kaore hoki i mau te wai, hoki noa mai i te ngenge ona i te makuu hoki, ka tae mai ka kii mai. “Kaore he wai mau, e haere atu ana au, e mimiti haere atu ana te wai,” ka kii atu a Rata “E pai ana, kua makona au i te ua o te rangi, engari e noho kia takaia (tahuna) e au he kai mau.” Ka whakaae te atua ra, ka makaa e Rata nga kowhatu ki runga (o te) ahi, ka wera kaha rawa nei, ka kii atu tangata ra “Hama-ma to waha (mangai)” ka hamama te waha o te atua ra, ka tahi ka makaia (makaa) atu te kowhatu wera ra ka whaka-pakari mai hoki te waha ka ki atu a Rata “Anei ano etahi”. Ka hoatu ano tetahi; tino papatanga o te puku o te atua ra, mate tonu iho te atua ra ia Rata; no te matenga ka kitea te waka me te tangata i roto i te puku o te atua ra e takoto ana, na ko tetahi o aua atua nei ko Tama-uri-uri i waiho e Rata kia noho ana, hei atua mona. Ka ui atu a Rata “A whea a Matuku-tangotango tae mai ai, a kaiwhea (kei whea) aia e ngaro nei.” Ka kii mai a Tama-uri-uri, “Kai (kei) raro e kai ana i te tangata. page 6 Kei te eanga mai o te Marama ka puta ia ki runga nei pure ai i aia.” Ka tahi ka nukarautia e Tama-uriuri a Matuku-tangotango ka karangatia a Tama-uriuri, “Matuku e, Matuku e. O, piki ake kai runga te Marama, he toru whiti tenei, Matuku e, e he ana pea i nga po tango uriuri e Tama-uriuri, e kaore piki ake kua rite nga po, kake ake Matuku-tangotango e.” Ka whakatakototia (whakatakotoria) nga taura (whakaheke), ki te waha (puta) o te rua ka kii atu a Tama-uriuri, “Kia wha nga taiepa ki (te) tahi taha o te rua, kia wha ki (te) tahi taha o te rua.” Ko nga ingoa o nga taiepa ra ko te “Pahau-waiapu” tetahi ko Te-paihau-tuhua tetahi. Ka puta ake a Matuku-tangotango ka kite ia Rata e takoto ana ka kata ka koa ki ana kai; ka tahi ka haua e Tama-uriuri te rakau ki runga ia Rata kia kumea nga taura, ka tahi ka kumea nga taura ka mau a Matuku, ka patua te tahi o nga paihau ka whati tetahi, ka patua te tahi ka mate a Matuku-tangotango ia Rata. Heoi ka ora te tangata i konei te patu, ka mauria mai hoki e Rata a Tama-uriuri hei atua mona me nga iwi o Waihie-roa. Ka noho a Rata ia Kani-o-wai, tana ko Pou-matangatanga, ia Rangi-ahua, tana ko Pai-hu-tanga, ka noho ia Ue-nuku, ka noho a Ue-nuku ia Ranga-toro, tana ko Kahu-tia-te-rangi, Maputu-terangi, Mahina-te-ata, Ropa-nui, Whati-ua, Ina-nga-mata-mea, Rongo-ue-roa.

Akuanei ka whakatika mai nga tamariki a Whena ka tahaetai nga kai a Kahu-tia ratou ko nga tuahine, ka tohu a Uenuku ki te hanga whata mo nga kai a te whanau, oho rawa ake i te ata ka pau ano te tiki mai ki runga ki nga whata tahae ai nga kai, katahi ano ka tiakina i tenei po e nga mokai a Uenuku; ko aua mokai he manu Ruru nei ko Ruru-wareware tetahi ko Ruru-atamai tetahi ka puta atu nga tahae ra i te po ki te tahae ano i nga whata ra, katahi ka rere mai aua mokai ra i te tuarongo o te whata ka mate nga tahae ra, ko nga ingoa o aua tahae ra ko Wha-tino ko Wharo; ka rongo a Whena ka mate tona whanau ia Uenuku ka paa te pouri kia Whena kaore i roa ka haere nga tamariki a Uenuku ki te kainga ia Whena, koia nei nga ingoa o nga mea i haere ko Maputu-ki-te-rangi ko Mahina-i-te-ata ko page 7 Ropa-nui ko Inanga-mata-mea ko Rongo-ue-roa. Ka tae atu ka whaka takotoria e Pou te korero kia Whena kia patua aua tamariki a Uenuku, ka patua ka mate, ka whakatika mai a Whena ka haupuria, ko Rongo-ue-roa to ratou tungane ka ore i mate rawa e takoto ana i roto i te putu o nga tuahine, kia kotahi ano te haupuranga; ka tahi a Rongo-ue-roa ka whakarongo ake kia Whena e tohu ana kia tikina kia patua a Uenuku koi (kei) tae te rongo ona tamariki ka (kua) mate. Kaore i ata mate rawa a Rongo-ue-roa, ka tahi ka haere i te po ki raro o te karaho o te waka peke, ai takoto ai. I te ata ka hoe te waka o Whena ra ka tae ki te tauranga ki Aotea-roa, ka haere tet taua ra ki te kainga noho ai, ka haere atu tangata ra a Rongo-ue-roa ki te taha o te putoetoe noho ai, ka whakatika mai te wahine a Ue-nuku ki te takiri toetoe hei rourou (kono) kai ma te ope ra, ka kite ia Rongo-ue-roa e noho ana i roto i te toetoe ka kitea e te wahine ra, ka oti te kari ki te patu, ka ui mai a Rongo ki aia “Kei whea a Whena” ki atu te wahine ra “Kei ro (roto o te) whare e noho ana” ka kii atu a Rongo, “Haere atu kia Uenuku, ka kii puku atu kia haere mai ki au” ka tae te wahine ra ka kii atu kia Uenuku, ka haere mai a Uenuku, ka tae atu ki tangata ra, ka oti te upoko te kari rawa ki te patu, ka ui atu te matua “Kei whea ou tuahine” ka kii atu a Rongo, “Kua mate matou ko au anake te morehu, ko aku tuahine kua mate ia Whena, ko au i mahara kua mate rawa au, ka takoto au i roto i te putu o aku tuahine ka rongo ake au e kiia ana kia tikina mai koe kia patua; na ko Whena i haere mai na he patu i a koe; ka haere mai au ki raro i te koraho o te waka a Whena, na reira au i tae mai ai.” Ka mauria atu a Rongo e Uenuku ki roto i ona kahu huna ai, ka haere atu ki te roro o te whare ki reira ui atu ai; ka tahi ka ui atu e Uenuku. “E Whena kei whea a taua tamariki” ka kii mai a Whena “Kei tawahi tonu e taka ana i te henga; kei te rehia, e teka ana, e ku ana, e whai ana, kei te hara-koa i nga mahi a o ratou tipuna (tupuna) a Taka-taka-putea a More-o-tonga, kei te kare potaka.” Ka kii atu a Uenuku. “E taa he parau (tito) nau, kua mate i a koe,” ka kii mai ano a page 8 Whena, “E taa kaore kei reira tonu” ka kii ano a Ue, “E taa he parau (teka) nau ina te morehu mai ina.” Ka tahi ano ka whakaatutia atu a Rongo e te papa, katahi ano ka makaia te tamaiti ra eia ki te roro o te whare takoto ai, heoi ka wawau noa iho te taua ra, ka karanga atu a Ue, “Kia mau marire kia maoa marire he kai ka haere ai koe. Maku ano koe e tiki ki te kainga patu ai, maku ano e whiti atu ki tera taha tatou whawhai ai apopo, e noho kia maoa marire he kai ma koutou ka haere ai.” Ka tahi ka u te noho o te taua ra ka mutu te kai ka puta te iwi ra ki waho, ka toto i ana waka ka maanu ka haere te iwi ra ka ki atu, ka karanga a Ue-nuku, “Haere mai haere ki tou kainga, e Whena e nau mai haere maku e whiti atu ki te toro atu i a taua tamariki,” ka karanga mai a Whena, “Ma te aha koe e kawe ake ki reira ki te kainga o te wiwi o te wawa o te tumatakuru o te ongaonga.” Ka karanga atu a Ue “Haere e po raumati, e rehua e au, tena au te whanatu na”. Ka noho a Ue-nuku i tana noho pouri ka tahuri a Uenuku ki te whatu i etahi kahu taua mona; nga tino kahu o tangata ra ko Rangi-tuituia, ko Rangi-kaupapa, ka tonoa e Ue-nuku a Mahi-rua kia Pawa kia whakaatutia (whakaaturia) nga korero (rawa) (te ingoa o te karere ko Mahi-rua) ka haere a Mahi-rua ka tae ki a Pawa, rokohanga atu e tunu ana i tana ika, he Paara te ika na ka whakatitiko haere atu a Mahi-rua ki a Pawa a ka whakaaria mai te ika ra kia Mahi-rua e Pawa, ka karanga te iwi a Paoa “Ka mate” ka hinga a Mahi-rua, ka karanga mai tangata ra a Pawa “Waiho i kona takoto ai kia mariri iho te hau o Tupua,” ka kai marire a Pawa i te ika ra, ka mutu tangata ra te kai ka tahi ano ka maua e Pawa te kohiku o te ika ra, ara te toenga, ka whakatakotoria ki runga ki a Mahi-rua, ka ora tangata ra a Mahi-rua, ka ui atu a Pawa “He aha to korero o to haere mai?” ka kii mai a Mahi-rua “Na Uenuku au i tono mai ki a koe ki te uiui korero ki a koe kia whakina mai nga korero e koe.” Ka ki atu a Pawa “Kaore he mea kei au, kotahi tonu ko Te-apu me te Toetoe whare i Maketu, e ngari e koe, me tiki e koe kia Pou-ma-tangatanga, kei aia nga korero.” Ka hoki a Mahi-rua ki a page 9 Ue-nuku ka tae ka ui mai aia a Ue-nuku “Pehea” ka kii atu a Mahi-rua “E ki ana mai kahore he korero i aia kei a Pou-ma-tangatanga te korero.” Ka tonoa e Ue-nuku a Tara-i-tuia a Tara-apua a Tara-kakao kia Pou-ma-tangatanga ka tae atu ka ui atu kia Pou, ka ki mai aia “Kei te ara ki te hamuti,” ka haere nga tangata ra ki te kimi (rapu), kaore rawa i kitea ka ui atu ano, ka ki atu ano te kaumatua ra “Kei te ara ki te mianga” ka haere ano ki te kimi (rapu) kaore i kitea ka ui atu ano “Kei whea” ka kii mai “Kei te pou roro o te whare,” kaore ano i kitea ka ui atu ano, ka kii mai “Kei te taku ahi o te ahi, ara kei te paepae o te ahi,” ka tahi ka kitea ka mauria hoki e ratou ka hoki ki a Ue-nuku ka hoatu ko te whatu, ko te komata o Maputu-te-rangi ratou ko ona teina, ka whakaponohia e Ue-nuku ka whangaitia (whanga-inga) te komata ki tetahi ona tamariki, ka mutu ka hui (rangaia) te taua ra ka karanga a Whatuia “Ki au te whakahaere o te riri.” Ka tukua e Ue-nuku ki tana tamaiti ki a Whatuia te whakahaere ki tona tamaiti, ka puritia e Whatuia te taua ra kia pakari (wera) te kumara ka tahi ka utaina te waka ra, kapi tonu i ona taua ra, ko te hokowhitu ia Whatuia raua ko Paikea, tu tonu atu i uta, ka karanga mai a Ue, “E taa ma, me pewhea korua,” ka kii atu a Whatuia, “Haere ma maua e pokai ki taha-tu-o-te-rangi,” ka mea atu ano a Ue. “Haere ra e pono te tamahine a Pou-ma tangatanga kia korua kia ora hei wahine maku.” Heoi ka pikitia te tuahiwi o Aro-whena e te hokowhitu nei, pono atu e tu ana te whare o Rangi-kapiti e tu ana, e uru ana te atua, e kii ana te atua “Kaore he taua tahi” e korero ana ki te tangata whenua. Ao rawa ake ka hinga te whare ra a Rangi-kapiti ka mate a Rangi-hapopo (Hapopo), no konei (reira) tenei whakatauki

Atua haurakiraki
Waiho te) mate (aru) mo Hapopo.

Ka mate a Hapopo ka mau a Pai-mahu-tanga i reira, ka mauria ka hoki te hokowhitu nei ka tae ki Ao-tea-roa.

Na ka haere te taua a Ue-nuku ra te moana ka tae ki te ara ka tutaki (ngaro) a uta ka kahu ia i ona kahu taua ra, ka eke ki page 10 te puku o te ngaru, a ka whakarerea te punga i waho, ka eke te waka ra ki uta, ka kokiritia e te tangata whenua, ka apititia e te taua ra, ka mau a Putua-ki-te rangi, ka utaina ki runga (i te) waka, ka hutia te punga o te waka ka hoe ki waho noho (tau), ai, ka patua tera ka mate ka tunua te manawa ki te ahi, i waho (i te) moana ka whaowhia ki te tahaa; ko taua tahaa ko Aotea-nui-o-maunga te ingoa, ka tukua te kohu ki Raro-tonga, ka ngau a Whena ki aia, ko “Te-ra-kungia” tenei; ka huakina e Ue-nuku, e ora ana ano, ka tukua ano e Ue-nuku te kohu me ona kuri ki uta hei ngau tangata ia Whena ma, ka roa e ngau tangata ana ka takiritia ano te kohu e Ue-nuku ka kumea ano te waka ra ki waho manu ai, a roa noa e riri ana a Whena ki aia me nga kuri a Ue-nuku ki te ngau, ka huakina ano te kohu ra, e whai morehu ana ano, ka aranga tenei ko “Te-mau-a-te-kararehe” (kuri) i te Ra-to-rua, ka kungia ano e Ue-nuku, na te mea no ano ka ngaro te tatara-wau (rau) o te waha o te tangata te kiki, a ka ngaro noa ka tahi ano ka pehia (kowherahia) te kohu ki Raro-tonga matata rawa ake, ka ngaro te tini te mano o Whena noho ai, ka mate (te) tini o Whena i konei, ka aranga tenei matenga ko “Te-moana-waipu” tenei. Heoi ka tahukungiatia i konei ka hoki a Ue-nuku ki Ao-tea noho ai, tae rawa atu, e noho ana a Pai-mahu-tanga ko te potiki a Pou-ma-tangatanga i te kainga, ka moea e Ue-nuku a Pai-mahutanga, ka puta ta raua tamaiti a Rua-tapu ki waho. E noho ana a Ue-nuku ratou ko te whanau (tamariki) i roto i tona whare i Rangi- kapiti ko te whare tenei i whakahawea ai a Nuku (Ue-nuku) kia kaua a Rua-tapu e wania (waruhia te mahunga) ki te heru o Kahu-tia-te-rangi, o tangata i aitia ki runga ki te Takapau-whara-nui, i titia ki Titi-reia, ka mate a Rua-tapu i te whakama. Haere ana aia kia Hae-ora kia homai tona waka a Tu-te-pae-rangi a ko Te-huri-pure-i-ata te tahi ona ingoa; no te po ka wiria e tangata ra te takere kia puare, ka whiriwhiria nga tangata mo runga i te waka ra ko nga tama anake, kaore nga potiki e tukua ki runga; hokowhitu te iwi ra tino tangata anake; ka hunaia nga tao a tangata ra ki page 11 raro i te koraho o te waka, e whitu te kau nga tangata e whitu te kau ano nga tokotoko, ka tahi ano ka hoe te waka ra, ka ngaro a uta ka hoe tonu a po noa te ra, ka tahi ka unuhia te puru, ka hunaia te tata o te waka e Rua-tapu, ka kii te waka ra i te wai ka tahuri, ka maanu a Rua-tapu i runga i te Tata, roa noa e pohutuhatu ana i ro (roto o te) wai, ka tahi a Rua-tapu ka timata te patupatu, ko (nga) tangata tonu i whakahaweatia ai ia kua rumakina mate rawa ia Rua-tapu, ka tahi ka ronaki tona patu, ka rua te kau ka mate ka patua e Rua-tapu nga tangata katoa, ka puta a Paikea ka karanga a Hae-ora “E tama ko wai he morehu mo tatau ki uta” ka karanga mai a Paikea “Ko au, ko au” ka karanga atu a Hae-ora, “Me pehea e koe e tae ai koe ki uta,” ka kii mai a Paikea “Ki te kore au e u, kei runga kei te ara i taku koka (papa) (whaea) he ara moku ki uta kai a te Petipeti kei a Ranga-hua kei a Rongo-mai-taha-nui, ko au ka u ki uta,” ko te matenga hoki tenei i te hokowhitu tama, ka mau taua waka, i pepehatia hoki ki konei. “Toki-nui-a-hoe-roa,” ka karanga atu a Hae-ora ka mea. “E Pai e pohane (hamama) mai to kumu,” ka pohane atu te kumu o Paikea ka pairu (purua) atu te kupu korero ki roto ki te kumu o Paikea ka karanga atu a Hae-ora. “E Pai e, naumai haere e tae ki uta, kei a Wehi kei a Kahu-tua-nui te tau; horahia te tau kia Kahu-tua-nui kia noho rawa ake ai i te taha o te ahi, e rahi ana te tarauma o te poho, hai (hei) panga mo Takurua (hotoke) hei panga mo te wai ika, hei panga mo tau kotore-tahi (tau kotore).” Mate rawa ake a Hae-ora ka puta nga korero kia Paikea koia anake hoki te morehu, whai noa a Rua-tapu, a kaore aia i mau, ora tonu a Paikea. Ka tahi a Rua-tapu ka karanga. “E Pai e, nau mai haere e tae ki uta e koe, e roa te po o te makariri tena au te whanatu (haere atu) na ki uta, ki te ngaro au, he tama meamea au na to tatou papa, hei Hiku-rangi te morehu o te tangata noho ai e ora ai i au.” Ka ia atu a Paikea ka mea atu “Ko tehea ra te ra mohou (mou) e u mai ai ki uta?” Ka ki mai a Rua-tapu “Ko nga po nunui o te waru ko au tena.” Heoi ano ka haere a page 12 Rua-tapu i tona ara i tona tata hei waka mona ka haere a Paikea i tona ara ka tahi ano ka tukua eia ki runga ki tona koka, ka whakaahuru i aia ka tahi a Paikea ka karakia i tana karakia e u ai aia ki uta i runga i te taha o tona koka.

Ka hura, ka hura, ka hura,
Tu manawa wiri.
Ka hura tu manawa pore.
Ka hura tu manawa auha,
Tere ana te ika i te moana,
Te Pipipi-a-whakaea.
Whakahotu nuku,
Whakahotu rangi,
He poupou he taketake,
He huru manu, he roki hau.
Ko to manawa, ko te manawa;
Ko taku manawa nui no Rangi,
Ka whakaputa ki te whai ao
Ki te ao marama
He ora tamai, tamai,
Tama i tama i runga
Tama i waho
Tama i ki te hirihiringa
Tama ki te maramarama a taha rangi
Ki waho te riaki mai ai
To raiki tu (toro aki tu)
Tenei te rango ka heke (kake)
Ko te rango o Hou-taiki
Rongo-tatu, Rongo-ta-mai (tama i)
Kataina te rangi
Te hau makariri
Te hau mataotao
Te anuanu
Te anuhea
Tenei te rango ka heke
Ko te rongo o Hou-taiki
Ka (nei koa) ruarua tuatahi
Tuarua, tuatoru tuawha
Tuarima, tuaono tuawhitu
Tuawaru tuaiwa tua hia (rea).
Ko tipu taane koi wetea e koe
Pua i (puoi) o aitu taane kai (koi) wetea e koe
Pu (puai) a i o tangata kia puta kia rea
Ki te whai ao ki te ao marama.
E tangohia te iho nei,
Heoti kakau kakau ei.
Whainga (whainu) ariki e whanake nei
Kei te kakau (kapu) kakau e i (Tane ua ariki)
page 13 Whakataka ariki e whanake nei
Kei te kakau, kakau ei
Ka kau e hiki ka kau
Hiki ka kau, pati takotako
Tane uariki (ariki) e whanake nei
Kai te kakau kakau ei
Ruariki e whanake nei
Kei te kakau kakau ei,
Paikea ariki e whanake nei
Kai te kau kakau ei
Hiki kakau, hiki kakau
Oti takotako
Ko te uranga o Taane ki uta e
E haramai (haere-mai) ana me te ngaru nui;
Tuaia ki te toki taka huri whenua
Ka puta tona rongo marua
Whatu koia i tahuti
E tu te titi mauri (mourea)
E tu te puru mauri (mourea)
E kia hikitia mauri (mourea)
E kia hapainga mauri (mourea)
Kia Tari-anga mourea
E ki waenga te moana mauri (mourea)
E ki te pukapuka o Ao-tea mourea
E tutaki taku manu ki runga
Me te wharaunga, koia rae Rua-tapu
E ki waenga te tahora mauri (mourea)
E taku mate whakakau, whakakau
Koia rae whakau he atua,
Koia rae whakau he tangata
Koia rae ki waenga te moana
Koia rae ki te Hukahuka o Ao-tea
Koia rae tutaki taku manu
Mai te wharaunga
Koia rae Rua-tapu
Tu mai ki runga ra te i ere
Te Panipani moe ia Ka-hutia-te-rangi
He tama whakapurupuru
No whanga-ra te tere
Ahu noa tu ki Maro-te-ika
Ki Tai-o-rutua
Rere mai te waka o Paikea
Tau mai te rangi ka roro e i.

Heoi ano tenei

Takahua, Takahua e Taane
Ki te Kahu (Kohu) o Wairau
Hoatu te Kauhou tangata ki uta.

Heoi ano ka u a Paikea ki uta ki Ahuahu.

Oue-Nuku. (Nga-Puhi.)

He tama a Rua-tapu, na Oue-nuku-nui, na tana wahine na Pai-mahutanga. He tangata tino whakahihi a Rua tapu, a he mea na Oue-nuku kia whakaitia te tupu a Rua-tapu. Koia a Oue-nuku i mea atu ai ki aia, “E tama, e kore e tika, kia haere koe ki te whare a to tuakana, e hara hoki koe i te tino tangata.” I puta ai taua kupu nei, “Tino tangata” ara i te kakano ariki, he mea ki te whaea o Rua-tapu, i mau herehere aia i roto i te pakanga.

Ka pouri te ngakau a Rua-tapu mo aua kupu a Oue-nuku, a te papa a Rua-tapu, a ka tupu te ngakau whaka-kaitoa a Rua-tapu ki a Oue-nuku, kia patua eia e Rua-tapu etahi o nga tino tangata o te iwi o tana matua kia taea ai te huhi o Oue-nuku.

Ka mea atu a Rua-tapu ki nga tangata o te iwi o tana papa. Kia mahia he waka mana ma Rua-tapu e ratou. Ano ka oti taua waka ra te hanga. Ka tapaa e Rua-tapu te ingoa o taua waka ko Te-huri-pure-i-ata. A ka mahia te waka ra kia hoea ki te moana, ano ka rite nga mea mo te waka ra, ka mea atu a Rua-tapu ki nga tama a nga tino rangatira o te iwi o tana Papa o Oue-nuku. Kia hoe ratou ki te moana. Hoko-whitu nga hoa o Rua-tapu i eke ki taua waka, he tino tangata anake. I mea a Rua-tapu kia hoe ratou ki te tahi motu ke otu o te moana, kia kite ratou i o reira tangata, me o reira mea, me nga kai o tera whenua.

I te wa ano o te waka ra e takoto ana i te akau o te whenua e nohoia ra e Rua-tapu ma, ka wiria e Rua-tapu te takere o te waka ra, a hamama ana te puta i te takere o Te-huri-pure-i-ata, ka hoe te waka ra ka takahia taua puta e Rua-tapu ki te tahi o ana waewae, ka hoe te iwi nei, ano ka tawhiti noa atu ki te moana, ka unuhia tana waewae e Rua-tapu i te puta ra, a ka kii te waka i te mama ka tahuri, ka mate te iwi ra ko Paikea te morehu a koia anake i ora, ka whakaika aia i a ia he atua hoki a ia, a ka kau aia i te moana, a ka u aia ki Ao-tea-roa, ara ki Ahuahu; ano ka u aia ki uta ka whakatangata ano aia i a ia, a ka noho aia i te tai Toke-rau o enei motu. A ko nga uri o Paikea, page 15 koia nga iwi e noho marara nei i enei motu; ina hoki te kupu pepeha, “Nga mahi a Paikea whaka Tanga-roa.”

Paikea Raua Ko Ue-Nuku. (Nga-i-Tahu.)

Ko Ue-nuku no Maru, Te Tauira no Rangi me Papa, Ko Rongo-mai-tau te tane. Te-mara-o-kai-ora na Taki-ra ko te matua wahine o Kahu-kura, me ana whanaunga toko rima (toru), a Ra-kai-ora, a Pehu-ta-tere a Rua-tapu. Ko Ra-kai-ora te puwheke mai ko Taki-rae te wahine, ko Te Tauira te upoko o tenei Hapu, a ko tona ingoa te ingoa e whakahuatia whakamutungatia ana i roto i nga karakia katoa.

Ka noho a Whati-tata, ka haere na te takutai ka pono ki te Paraoa, ka mauria mai nga iwi hei patu, a ka manaakitia e Ue-nuku hei heru ma hana (mana), ka haere a Ue-nuku ki waho ki Huka-o-te-rangi, a ka hoki mai aia i reira, hoki rawa mai kua he te iringa o taua heru; ka ui a Ue-nuku “Nawai i koukou taku heru,” ka ki atu a Rua-tapu “Na Paikea i koukou tau heru,” ka mea a Ue-nuku “Ka tahi nei ra ma poroiro (poriro) tira mako e koukou taku heru, ka mea au mau e koukou ma te tangata i moea ki runga ki te Takapau-whara-nui.” Ka mate a Paikea i te whakama ka hinga (rapu) ki te waka kia Tu-te-poua-rangi ka haere ki te whakarunga (haere noa) a kae tae ki waho ki te moana ka unuhia te karemu, na ka utuhia ki te wai, ka mate a Pipi, a Te-ra-tu-ma-hewa a Ta-hao, ka ora i reira a Paikea raua ko Rua-tapu, ka ui a Rua-tapu kia Paikea, “Mawai e kawe nga tohi ora ki uta.” Ka ki atu a Paikea “Mahaku (maku) e kawe nga tohi ora ki uta,” ka ki atu a Rua-tapu “E kore e tae i a koe,” ka ki atu ano a Paikea “Tera ano e tae i au, e tae te ahinga, e tae te aure,” na ka hoatu e Rua-tapu te tohi ora, ka kau tera a Paikea ki uta a ka ki atu te tuakana a Rua-tapu kia Paikea, “Nau mai ra haere e koe, kauranga (kauaka, kaua) e noho mai i Parara-uri, kauranga e noho mai i Parara-te-ao, kauranga e noho mai i Raro-hana, hei te puke ki Hiku-rangi hei reira noho mai ai; nau mai ra haere e koe whakaaroa mai e koe, ekore au e page 16 tae atu i te ngahuru matamua, na hei te ngahuru potiki ahau ka whaua atu ai.” Na ka kau tera a Rua-tapu, ki waho ki Te-kapua-whaka-tutu, ki Te-kapua-whaka-rara, kia Hua i reira e tohu ana mai, ka whakakahatia e Rua-tapu, ka meatia e Rua-tapu Punua-ao-toku kia Tui kia Marangai-a-tinaku, na reira i homai te moana na te hau; na ka tae mai i mua he hau iti, ka taka tenei Pa, a Parara-uri, ka taka a Parara-te-ao, na ka tangi te hau nui ka taka a Raro-hana ka whai ki te puke o Hiku-rangi, ka whanatu ki te puke o Hiku-rangi ka tata te hinga ka turuturutia e Marere-ao ka ai (i toe ai) he morehu, ka inumia e Hine-makura te tai, ka ora nga tangata.

Paikea. (Nga-Ti-Kahu-Nguhu)

Ka u a Paikea ki Ahu-ahu ka noho a Paikea ia Te Ahuru-moa-i-raka ka whanau a raua tamariki ko Maru-nui, Maru-papa-nui, Maru-whaka-aweawe, na Maru-nui, ko Maru-tu, tana ko Maru-hinga-atu, tana ko Maru-hinga-mai, tana ko Maru-takoto, tana ko Toi-ora-a-kahu-tu-a-nui, tana ko Uira-kanapanapa, tana ko Rongo-ai-kino, tana ko Hine-pua-ki-rangi, tana ko Rongo-whaka-ata, tana ko Rongo-kauwai; tana ko Kahu-tapere tenei; nana nei nga mahanga nei a Tara-ki-uta a Tara-ki-tai, i patua aua mahanga e Tu-purupuru te kai kino e Ra-kai-huku-roa ka ora te potiki, a Ra-kai-hakeke, i moe ia Hine-tama-tea ka puta, ko Tu-te-rangi-ka-tipu, ka puta ana ko Te Rangi-ka-tau-ki-waho, tana ko Parua-o-taina tenei, tana ko Te-ao-pu-angiangi, tana ko Toko-rakau, Te-kainga-kiore, tana ko Te-whaka-tatare-o-te-rangi, tana ko Te-rongo-tu-a-mao, tana ko Te Kuru-napu, tana ko Kingi Hori. Ko te teina o Hine-tama-tea, ko Hine-pare tana ko Tu-te-huru-tea, tana ko Kuku, ko Te-rangi-ta-waea, tana ko Te-whio-te-rangi, tana ko Hine-mania, tana ko Rongo-tu-ki-waho, tana ko Po-rou-rangi, tana ko Potae, ko Henare Potae, ko Wiremu Potae heoi ano tenei. Ko Tawhaki, tona teina ko Te Hihiri, tana ko Te Amo-tawa, tana ko Hori Waiti, tana ko Hirini Moe-roa, tana ko Te Ruru; tona taina ko Te-kohu-koko Heoi page 17 ano tenei. Na Rongo-kau-ai ano ko Tawake-rahui, tana ko Tama-te-rongo, tana ko Hinetu, tana ko Te-taawhi, tana ko Mokai-tuatini, tana ko Hine-kahu-kura, tana ko Te-rangi-ta-waea, tana ko Manu-pokai, tana ko Peha, tana ko Te-pohoi-tahi, tana ko Pakura-a-hoi-a, tana ko Te-mokena Kohere, tana ko Hone Kohere. Heoi ano.

Ka mahue atu ia Paikea a Ahuahu, noho rawa mai a Paikea i Whakataane ka moe ia Te-manawa-tina; no Whakataane tenei wahine i moea ai eia e Paikea ko Manawa-tina, tana ko Whati-ua-whatiwhati-kauamo (he roanga atu no te ingoa), tana ko Whati-ua-roa, tana ko Ue-kai-ahu, tana ko Ue-taha, tana ko Rongo-tai-hi-ao, tana ko Ra-kai-roa, tana ko Mariu, tana ko Te-akau, tana ko Hui-whenua; ka mahue Whakataane, a i te ara ka whanau ko Rongo-tu-ki-waho, ko Ta-whaki, ko Te Ruru: noho rawa mai a Paikea ko Wai-apu; ka moe ia Hutu-rangi i te tamahine a Te-whiro-nui, ka puta ta raua ko Pou-heni, ko Nana-ia, ko Po-rou-rangi, ko Ue-roa ia Takoto-ai-mua ko Rua-pani ko Rua-rau-whanga ka moe aia ia Ra-kai-hiku-roa, ana ko Rangi-tawhi-ao ko Hine-te-raraku me etahi atu. Hoiano tenei.

Na Ue-roa ano ko Tahi-to-ta-rere, ma ratou ko etahi atu a Ue-roa, a, Po-rou-rangi ano. Heoi ano tenei.

Ka whakatika mai a Paikea raua ko tona wahine a Hutu-rangi me ona hungarei me ona taokete, me te iwi o tona wahine tae mai ki Ana-ura, ka timata tona whaka-noho haere i etahi o nga tangata o te iwi o tona wahine tae noa mai ki Puke-hore, ko ona maatua hungawai i kawea eia ki roto ki te Roto-o-tahe noho ai, me te tuna ano me Tangotango-rau ka hangaia eia Tatau-o-rangi-riri, he Pa mo ona maatua hungoi (hungawai) hei arai atu ki roto noho ai, ka tikina nga wahie he puriri ma ona hungarei mo Te-whiro-nui raua ko tona wahine ko Arai-ara. Waiho tonu hei whakatauki “Nga motumotu o te ahi a Whiro-nui.”

Ka whakatika mai ano, noho rawa mai te ope ra ko Whanga-ra: i te haerenga mai ka tae mai ki Koutu-a-moa, ki Toro-uka page 18 ka hangai mai te titiro ki Whanga-ra ka tahi a Paikea ka whakaatu i nga ingoa o tona kainga: ko te take hoki tera i haere mai ai, he kimi (rapu) i Whanga-ra; ka kii aia ki tona ope, “Ko Paka-rae tera, ko Wai-ngutu tenei, ko Toka-kuku tera, ko Rangi-toto tenei, ko Te-uhi-a-ira-kau tenei, ko Puke-hapopo tera, ko Wai-paepae tenei, ko Te-ahi-rara-riki tera, ko Te-ahi-rara-ihe tenei, ko Whaka-kino tenei, ko Tu-tapu-ninihi tera, ko Taha-tu-o-te-rangi tenei, ko Te-waru-hanga-a-hine tera, ko Puke-hore ko Te-rere-nga tera.” Ka kii ano ia a Paikea “Ko nga ingoa tenei me te ahua ano tenei o taku kainga; ko Whanga-ra tonu ano tenei, ko tahi rawa te he, ko Waimoko (Wai-o-moko) he rere whakatuara i Puke-hapopo, mehemea kia rere i Te-ahi-rara-riki penei ko Whanga-ra motu hake tenei.” Ka mea ano ia “Otira ko Whanga-ra tonu ano tenei.” Ka tahi ano ia ka haere ki Whanga-ra noho ai a mate iho ki reira; kawea ana ki roto ki te ana takoto ai, waiho tonu iho hei Toma (urupa) taua ana, huaina ana te ingoa o taua ana “Ko te ana o Paikea” tae noa mai ki tenei ra. Heoi ano tenei korero i konei.

Ue-Nuku. (Nga-Ti-Kahu-Ngunu.)

He korero tenei mo Ue-nuku. Na Horana a Ue-nuku, ka moe aia i tana wahine, ka puta ki waho ko Ka-hutia-te-rangi, he tokomaha ana tamariki. Ka tahi ka mahia he kura mo ana tamariki, ka oti ka noho aua tama-riki me ta ratou kura ka haerere aua tamariki: muri iho ka makere (marere) te kura ra, ka tahuri ratou ki te kimi (rapu) kimi noa kihai i kitea, ka hoki ratou ki te kainga me te pouri ki ta ratou kura i ngaro nei, ka tae ratou kia Ue-nuku, ka ki atu kia Ue-nuku, “Kua ngaro te kura,” ka pouri a Ue-nuku mo nga kura ka ngaro nei. I muri ia ratou ka kitea e Mahina, ka tonoa ki aia kia homai, kihai a Mahina i whakaae, ki mai ana “E kore e hoatu he mea kura pae na Mahina,” kihai i homai: te kaati ko tera ka mau atu ra hoki nga kura; ka tonoa ano te karere ki te tiki i nga kura te taenga atu, hopukia mai ana patua ana, ko te kohuru tenei o Whena page break

Matau.

page 19 (Wena) i patua ai ko Mapu-te-rangi ka mate, ka mate katoa nga tamariki a Ue-nuku ka rere kotahi, ka tae kia Ue-nuku ka tahi ka ki atu aia, “Na hoki maua pau katoa,” ka tahi ano ka tupu te whakatakariri a Ue-nuku, ka tahi ka tahuri ki te hanga tangata mo runga i ana waka i te rakau, ka mate ra hoki ona tangata i a Whena. Ka oti ana tangata ka tahi ka utaina ki runga i nga waka noho noho ia ona mea i hanga ra hei tangata mana mo runga i ana waka, ka tahi ka haere ki te riri, ka eke ano aia ki runga ka hoe atu ki te kainga ia Wena (Whena) ka kitea mai e hoe atu ana ka utaina mai nga waka a Whena ka hoe mai ki te riri i te moana hoe atu ana, hoe mai ana, ka tata tetahi ki tetahi ka riri, ka mate ko Whena mate katoa ko “Te-ra-kungia” tenei parekura. Ka whakapaea ki uta ko “Tai-paripari” tenei parekura, ka whakarauoratia ko Manu-rau-taka; ka noho ia Ue-nuku ka aitia ki runga ki te Takapau-whara-nui ko Rua-tapu.

Ue-Nuku. (Nga-Ti-Kahu-Ngunu.)

He korero tara tenei. Noho ana tetahi tangata ko Ue-nuku te ingoa, ka moe i ana wahine tokorua he wahine rangatira te tahi, he wahine taurekareka tetahi, whanau ake a raua tamariki tokorua, ko Ka-hutia-te-rangi ta te wahine rangatira, ko Rua-tapu ta te wahine taurekareka, ka tahi ka tupu aua tamariki ka whakanui, ko te tahi ko Ka-hutia-te-rangi ka whakatupuria te tahi kuri eia, a kiia ana ko Ka-hutia-te-rangi te ingoa mo taua kuri; ano ka nui taua kuri, ka tahi ka patua e Rua-tapu taua kuri, ka tangi a Ka-hutia-te-rangi mo tana kuri, ka ui atu a Ue-nuku kia Ka-hutia-te-rangi “He aha tau e tangi” ka ki atu a Kahu “Ko taku kuri kua mate ia Rua-tapu,” ka riri a Ue-nuku, a ka mea atu a Ue-nuku kia Rua-tapu, “Kaore koe e pai hei patu i te ingoa a to tuakana no te mea ia, ko Ka-hutia-te-rangi, ko taku titirea (titirei) tena; tena ko koe he tamaiti mea mea noa iho koe naku.” Ka mate a Rua-tapu i te whakama, ka kimi (rapu) aia i tetahi mahi mana a ka kitea, ka tahuri a Rua ki te tarai waka mana ka oti, ka aukahatia ka oti, ka taraia he hoe, page 20 ka taraia he ma-nuka (tao), ka whaoa he puare ki te takere o te waka; hokowhitu nga manuka, ka tahi ka takua te karere, ki tena kainga ki tena kainga, ka kohikohia nga tamariki rangatira; aia tangata, aia tangata, ae (haere) rawa atu kia Whehi kaore i haramai, noho tonu atu oti tonu ake nga tangata hokowhitu; ka tae kia Rua-tapu nga tangata ka pouri a Rua-tapu mo Wehi kaore i haere atu, te mea i pouri ai a Rua-tapu kia Wehi kei aia te motanga (matauranga tapu) mo nga tau (mo nga wa mahi kai. Ka tahi ano ka toia te waka, ka maanu ki te wai ka unuhia te puru o te waka ka tu aia i tai nga wai ka takahia te puare ki te waewae, ka whakahau a Rua-tapu, “Hoea,” ka tahi ka hoe te kai hoe, a no te hoenga ka takiritia te waewae ka haere ake te wai, ka karangu te iwi ra “E Rua-tapu ka kii te waka i te wai,” ka ki atu a Rua, “Hoea hoea, he aru kowhao,” ka hoea ano, nawai ra, nawai ra ka tae ki waenganui o te moana, ka mahara te iwi ra, “E haere ana ra ki whea?” Kaore e haere ana ki te mate, tu tonu ano te maia ra a Rua-tapu i waenganui o te waka whakahau ai, “Hoea hoea” ka au noa atu te waka ra ki waenganui o te moana ka kii noa ano te waka ra i te wai, a tahuri ana, ka eke a Rua-tapu ki te takere o te waka ka tiweratia nga kuha a Rua ki tetahi taha ki te tahi taha o te waka, ka mau ki ana tira (tao) manuka ka tahuri ki te patu (wero) i aua tangata i roto i te wai, pau rawa ake ana manuka ka mate katoa hoki ana hoa i aia te wero wero ki ana tao manuka, ka ora te mea kotahi ko Paikea, wero rawa atu a Rua kia Paikea, ruku ana a Paikea, na reira a Paikea i ora ai, ka karanga atu a Rua kia Paikea “Ko te moana koe?” Kaore i kii mai te waha o Paikea, ka karanga atu ano a Rua, “Ko uta koe” ka tun noho, ki hai i roa ka hoki a Ruatapu, ka ngaro katoa te whenua i te tai a Ruatapu. Katahi ka whakakarea ko Hiku-rangi ka page 21 ngaro, ka whakatika ake te tama a Te-ra-ara-kai-ora hai aha mimiti ana te tai ki tona wahi ano i haere mai ai.

Ko te eanga tenei o te kii a tona matua mona, “Ki te tama mea mea i aia.”

Ue-nuku me Rua-tapu.
(Nga-Ti-Kahu-Ngunu.)

Mo Te-whiri-pure-i-ata tenei korero. Whanau ake nga tamariki a Ue-nuku ko Ka-hutia-te-rangi na Ranga-toro; ko Rua-tapu na Pai-mahunga. Tena ka tahuri a Ue-nuku ki te wani (waru) i te mahunga a Ka-hutia-te-rangi ka oti, ka ki atu a Rua-tapu kia wania hoki aia e to raua papa, ka ki mai a Ue-nuku “Kaore ra he karau (heru) mohou.” Ka kii atu a Rua-tapu “He aha ia no te karau na” ka ki atu a Ue-nuku “Kaore ra koe e tau hei wani i te karau a to tuakana” ka ki atu a Rua-tapu “He aha ia no te karau na, hei wani i au,” ka ki atu a Ue-nuku, “Kaore, he tama mea-mea noa iho hoki koe naku, ka pa ko to tuakana ko Ka-hutia-te-rangi ko tangata i aitia e au ki runga ki Takapau-wharanui; i titia hoki ki Titi-reia.” Heoi ano te kupu a Ue-nuku, mo te wahine matamua te ritenga o tenei kupu a Ue-nuku ko te Here te Titi-reia; he whariki whaka-paipai te Takapau-wharanui. Heoi ka pa te pouri ki a Rua-tapu, ka haere a Rua-tapu ki a Hoe-ora kia homai a Tu-te-pewa-a-rangi hei waka hoehoe mana ka whakahoki atu ai ano. Ka whakaae a Hoe-ora kia riro mai te waka ia Rua-tapu; i te po ka pokaia e Rua-tapu te takere o te waka; i te ata ka kia e tangata ra ko nga tuakana me nga tama anake hei hoa hoehoe mona, ka whiriwhiria tae atu ki te kainga o Hoe-ora e whiriwhiri haere ana, ka tomo te waka ra, hoko-whitu te iwi nei, hokowhitu hoki nga rakau (tao) a Rua-tapu, ko Rua-tapu tonu te kai tiaki o te puru o te waka nei, ka maanu te waka nei ki te moana, ka tahi ano te iwi nei ka hoe i to ratou waka na ka kitea te tere o taua waka ra i konei ka whakataukitia e ratou “Ka hanga toki matanui a Hoe-ora” mo te pai o te taraitanga a Hoe-ora i te waka nei, ka mau ki tawhiti ka ki atu te iwi nei “Kia hoki ratou” ka ki atu a Rua-tapu, “Kaore kei au te ritenga kia ngaro nga maunga ki page 22 roto (ki te) wai ka hoki ai tatou,” ka huri ki tua ki te po ka unuhia e Rua-tapu te puru o te waka nei ka hunaia (huna) eia te tataa, ka kitea ka kii te waka nei i te wai ka rapa (rapu) ratou a kore noa iho e kitea te tata, ka tata tonu ka totohu te waka ka eke a Rua-tapu ki runga ki te tataa maanu ai, ka huihui nga tangata ki runga ki te takere o te waka paehanga ai, ka kau atu a Rua-tapu ka patua a Ka-hutia-te-rangi ko tena tonu te tuatahi, no muri etahi katoa i patua ai, ka kite a Hoe-ora e patu ana a Rua-tapu ka ui a Hoe-ora “Kowai he morehu mo tatou ki uta e,” ka karanga mai a Paikea “Ko au, ko au ko Paikea,” ka karanga atu a Hoe-ora “Me pehea koe e u ai ki uta” ka ki atu a Paikea “Ki te kore au e u i runga i a Taane-ua-rangi, ma runga au ia Rongo-mai-taha-nui hei kawe ki uta, e kiia ana ma Te-petipeti ma Te-ranga-hua” ka tahi a Hoe-ora ka karanga atu “Mauria atu nga korero ki Whanga-ra e tae koe ki uta korerotia atu” katahi te oha kia Hoe-ora ka hoatu kia Paikea hei korero atu kia Kahu-tu-a-nui “Nau mai ra e Pai haere e tae koe ki uta horahia te tau ki a Kahu-tu-a-nui kia noho rawa ake ai i roto i nga whare korero ta taua tamaiti, e rahi te poho i kiia ai hoki aia hei weha i nga tau hei panga mo toku roa, hei wehe i taua ika, hei whakahangai mo tau kotore tahi,” mate rawa ake a Hoe-ora ka oti atu nga kupu kia Paikea. Heoi ka mate nga tangata i konei ia Rua-tapu ko Paikea anake te morehu, he toa nona i ora ai aia; tena ia mate katoa ia Rua-tapu, ko te eanga tenei o te kii mokai nei mona i roto o Rangi-kapiti o te whare o Whena i mau ai a Pai-mahutanga me etahi hoki o nga puta o Te-ra-kungia o Te-ra-to-rua o Te-moana-waipu, kotahi tonu a Rua-tapu nana i ngaki tenei mate, ko te oranga tera o roto o Rangi-kapiti. Ko te ingoa o tera matenga i te moana ra ko Te Puru-unuhia. Whai noa a Rua-tapu ia Paekea kaore i mau ka tahi a Rua-tapu ka karanga mai kia Paikea “Haere e koe e tae ki uta tena ahau te haere atu na; ki te ngaro mai ahau, he tama mea mea noa ahau na to tatou papa; ka puta ata ahau, e hara ahau i te tama mea mea na to tatou papa” ka patai atu a Paikea ki te ra ki te marama hei hoki ake mona ki uta, ka kii atu a page 23 Rua-tapu kia Paikea “Kei nga popo nunui o te waru, tena au te haere atu na, ko nga tangata hei Puke-hapopo hei Rangi-toto kia ai ai he morehu.”

Ka haere a Ruatapu i tana haere i runga i te tataa me te hoe ano, ka haere, a Paikea i tana haere, ka u a Paikea ki uta i u totika a Paikea. Ko Rua-tapu tona ahua he tai te hokinga mai ki uta nei i whati tonu mai i tawhiti ngaro tonu atu. Ko Paikea, ko tona tinana tonu, no reira hoki a Te-whiro-nui i mohio tonu ai kia Paikea i te taenga mai o Paikea ki Wai-apu: no Te-whiro-nui tenei unga, ko Paikea i u mea ki Ahuahu i tona matenga nei.

Ko Nuku-tere te waka o Te-whiro-nui, he ngarara he tuatara nga utanga.

Ka puta te rongo o Paikea kia Te-whiro-nui me te matenga ra, he waru te marama; ka u a Rua-tapu ara ka puta taua tai e kiia nei ko Tai-a-rua-tapu nana i tari (mau) te kirikiri me te tahoata me te pipi ki uta takoto ai. Heoi-tenei.

Nuku-Tere. (Nga-Ti-Porou.)

He tauhou matou ki te waka, ki ta te motu titiro mai, heoi hoki te waka kua rangona e te motu ko Horo-Uta.

Ko Nga-ti-porou te iwi kua rangona e te motu, heoi ka hoe atu nei a Porou-rangi i runga i tena waka i a Nuku-tere.

Ko Nuku-tere te waka o Porou-rangi ara o tona tupuna o Whiro-nui, me tana wahine me Arai-ara. Nga Tohunga o runga o taua waka o Nuku-tere ko Takatakapu-tonga ko Marere-o-tonga, a he tokomaha ano hoki nga tangata o runga o taua waka.

Ka noho a Whiro-nui i tana wahine i a Arai-ara ka puta ki waho ko Hutu-rangi, ka noho a Hutu-rangi i a Paikea ka puta ki waho ko Pou-heni, ka noho a Pou-heni i a Nanaia ka puta ko Porou-rangi, no tenei Porou-rangi te ingoa e karangatia nei kia matou, ki enei iwi, ko Porou-rangi.

Nei ta matou pepeha ka tukua ata kia kite koe

Tihe mauri ora,
Ki te ao marama.
Ka mama ra tara ki uta,
Ka mama ra tara ki tae,
Ka mama ra kai-ariki,
Tihe, tohi ora.

Rua-Wharo. (Nga-Ti-Kahu-Ngunu.)

He korero tara tenei na o matou nei tipuna (tupuna), mo Rua-wharo tenei korero, ko te nohoanga o Rua-wharo kei runga i te ihi o te whare, ka tahi (ka) titiro ki te aria ka haoa te kupenga ki roto ki te awa ko te ingoa o taua aria ko Rangi-riri ka haoa te kupenga a Aue-nuku (Ue-nuku) ratou ko tona iwi me tona whanau, ka raua te kupenga ka whakatika atu tera a Rua-wharo ka haere ki te muru haere i nga ika papai; i ia ra i ia ra, nawai a ka he te manawa o te iwi nana te kupenga, ka tahi ka huihui ka runanga, ta te mea ka he o ratou manawa, ta te mea kaore ratou e mohio ki taua tangata; ka ki etahi o ratou. “E hoa ma taku mahara ko Rua-waro (Rua-wharo)” ka tahi ka mea etahi o ratou “Me pehea ra, me titiro i te haonga o te kupenga ka tahi ka hopu ai ka rumaki ai, kia kitea ai ka tahi ka kukume i te karihi ka whaka rewa i te kaha runga ka potae ai ki runga ki te upoko kia whai haere rawa ake taua tahae i penei hoki te mahi a taua tangata i ahua tahae nei.” Ka tahi ka whanga (taria), i te ata ka haoa te kupenga ka karanga atu a Aue-nuku (Ue-nuku) ki te tangata i runga i te waka “Whakarewaia te taha tu, kumea te karihi.” Ka tahi te tangata o runga i te waka (ka mea) “Ina e haere nei” ka mea tetahi “Kumea te karihi kia maro ka whakarewarewaia te taha tu, ka rumaki ki ro (roto ki te) wai kia ki tona puku i te wai, maranga rawa ake te ai he putanga ki waho, tamia tonutia ki roto ki te kupenga, nawai a ka ki te puku i te wai ka tukua kia haere ki uta, mo tana tahae,” ka tahi ka kitea ko Rua-wharo tonu.

Ka tahi a Rua-wharo ka haere ki te kimi (rapu) i te Wananga page 25 i a Timu-whakairihia (Tumu-whakairihia), ka tata atu ki te kainga ka tupono atu ko te wahine a Timu-whakairihia i te parae e hi ihi toetoe ana hei rongoua (retao) mo tana umu kai, mahi kinotia iho e taua (tai) tangata, tera te mahia kinotia mai ra ka taka poteketeke iho ki te marae o tana whare ko aua manu he Komiromiro, ka tae mai tana wahine ka ui atu aia “Kowai te tangata,” kaore aia i mohio, engari ko nga tohu ka whakaatu (whakaaturia) atu aia nga tohu, kua mohio a Tumu-whakairihia ka ki atu aia “Kaore ranei he mea o te tukino-tanga i a koe,” ka ki atu te wahine “Tenei ano” ka ki atu a Tumu-whakairihia “Homai ki au,” a pania ana eia ki te tomokanga o te whare hei whakamokai i a Rua-wharo, ta te mea he ariki aia kia Tumu-whakairihia.

Ka puta mai aua tangata ki te kainga o Tumu-whaka-irihia ko Rua-wharo te tahi, ko Tu-pai te tahi, ka karanga atu a Tumu-whakairihia, “Tomo mai ra ki ro whare nei tumai waho he waka i aia, tu no i waho,” ka tomo mai ki ro whare, ka ki atu Tumu-whakairihia ki tana wahine “Tikina he kai ma nga tangata nei,” ka ki atu te wahine, “I te aha,” “I te Tohora, i te Hakura, i te Upoko-hue.” Ka mauria mai ka taona ki te umu ka maoa ka hoatu ki a raua, ka kai ka makona ka moe raua, ka takitaro (roa kau iho) e moe ana ka rangona ake e heke ana te hinu i o raua kumu, paru katoa o raua kakahu; ka tahi ka ea te hara ki te wahine a Tumu-whakairihia ka hoatu eia nga ika papai, te Puni-puni te Ati-rere te Ati-hakona te Paraa, te Maomao, hei tohu pai mana kia raua ka ora, ka ki atu aia kia raua, “He aha te take i kitea mai ai korua,” ka ki atu raua “He rapa (rapu) mai ta maua i te Wananga he mate noku, i rumakina ahau ki ro kupenga” ka ui atu aia “Nohea to hoa,” kiia atu aia “He tangata ke noa atu,” kaore ko tona taina (teina) tonu tera; ka kii atu a Tu-pai kia haere aia kia whakaako, ki atu a Tumu-whakairihia, “Me haere koe ki waho,” ka ki puku atu a Rua-wharo kia Tu-pai “Hei waho tonu nei koe, kei tawhiti atu koe ia maua, kia kore rawa ake e matau i au kia matau ko koe.” I te po ka timata te korero a Tumu-whakairihia a kaore i mohio ia page 26 Rua-wharo riro ana ia Tu-pai te matauranga, huaina iho tana ingoa ko, “Tu-pai-whakarongo-wananga,” ka homai e Tumu-whakairihia ko Te-mahia-mai-tawhiti, Purakau-mai-tawhiti, Koma-koro-mai-tawhiti, ko Pou-tama-mai-tawhiti, Wai-kokopu-mai-tawhiti, ka homai ko te Tohora, ko Te Hakura, ko Te-upoko-hue, ko Te Maomao, ko Te-paraa, ko Te-wai-hewera (hewa), ko Te-tutu, ko Te-kopuni, ko nga ika katoa, me te kirikiri o Te-mahia, ka homai kia Rua-wharo, ka mauria mai ki tenei moutere. Ka ki atu a Tumu-whakairihia kia raua, “Kaua e haere ma tatahi koi (kei) mate korua, engari me haere ma uta.” Otira kihai raua i whakarongo ki te ako o tana kupu, a haere tonu raua ra reira ra tatahi, a titiro rawa atu a Tumu-whakairihia e pokea (pokia) ana mai e ana atua maori o Tumu-whakairihia; riria ana eia ona atua maori a rongo tonu ki tana reo: ka haere raua ki to raua kainga. Ka tahi ka haere ka tae atu raua ki te kainga o te tahi iwi e too ana i tana waka ia Taki-tumu, tinihangatia e raua, a te taea hoki te too, ka mahue, ka mea atu a Rua-wharo, “Tukua mai hoki te ritenga (ki au)” kaore he mea kia riro ai te ritenga o Taki-tumu ki aia, ko te waka ia na Taka-hina-hina, na Te-manga-manga-i-o-atua. Ka tahi a Rua-wharo ka tau i Tai-ngarue tipua, Ngarue-tahito:—

Tauake tauake hoki au i taku tau,
Ko Rua ko Rua-tahito.
Ngarue i runga, ngarue i raro,
Ngarue i te iho o Tane.
Ko taku waka ko Taki-timu,
Rere mai te marama,
Ko ihi nui, ko ihi roa,
Ko Te-awhio-rangi.
E tu parai ae,
E Rata, e Rata,
Heaha tau hanga.
E tupa, whai ake.
E tangi koriri ana,
Te tangi o te wao.
E Tupa, whaia ake
E tangi ana ki tona iho,
I maka ki te moana.
E tupa, whai ake,
E tupa, whai ake.

Katahi ano a Taki-timu ka manu ki te wai ka riro koia tohunga mo runga, ko Rongo-kako, ko Tama-tea, ko Kahu-nunu. Ko te waka tenei nana i kotikoti tenei taha, te taha ki te marangai o te motu nei, kaore he waka i tere ia Taki-timu, a kei Patea te rohe kia Taki-timu, ka tutaki ki a Turi, ka hoki mai i reira, ka kokiri ki tera motu, nana katoa i kotikoti, a takoto rawa atu ko O-takou, ko tona mokopuna ko Taia-roa (Taiaha-roa) no reira tenei ona ingoa ko “Ro-uta,” ko “Horo-Uta.”

Ko te tangata o runga i tena takiwa, ko Rua-wharo ko Rongo-kako, ko Tama-tea, ko Kahu-ngunu, i noho i Wharo i Kai-taia i Rangi-awhia i O-ruru.