page break

Upoko XI.
Paoa. (Nga-Ti-Maru.)

Na Kahu-ngunu tenei tamaiti a Paoa, i haere mai hoki a Paoa i reira.

Ko Paoa: i haere mai tenei tangata i runga i te “Whai-a-paoa,” i haere mai ki te whai (aru) mai i tana wahine, a tae ana mai ki raro nei ki te Ua-pata i Wai-kato, a ka moe i a Tau-hakari: i te tuahine a Mahuta. Ka puta ko Toa-whane, raua ko Toa-poto, a ka kaiponu taua wahine nei i te kai ma tana tungane ma Mahuta. A ka rongo a Paoa i te rongo o Tukutuku no Rua-wehea taua wahine nei, kei Raupa tona pa, he rongo pai, he rongo ata mai, ka nui te manakitia e te iwi katoa, e te iwi katoa atu ano i Rua-wehea, a tae noa ki Moe-hau, nona anake enei iwi, a e pai katoa ana ki taua wahine, i te atawhai o taua wahine i a ratou. Ka mea te ngakau o Paoa, mana rawa ano taua wahine nei, a ka haere atu a Paoa i te Hoe-o-tai-nui, ka ahu atu te page 212 haere ki Raupa kia kite aia i a Tukutuku, i te kotiro a Taha-rua. Ka tae atu a Paoa ki Raupa kia kite aia i a Tukutuku, i te kotiro a Taha-rua, ka tae atu a Paoa ki Raupa, ka kite te tangata whenua i aia, a ka tino tae atu aia ki te kainga ka kite taua wahine ra i aia, a ka mea pu ano a Tukutuku i roto i aia “Maku pu ano tera tane.”

Ka tapoko atu te tangata ra ki te whare, ka haere atu a Tukutuku ki taua whare a ka hiahia aia ki a Paoa a kihai a Paoa i pai, a ka puta a Paoa ki waho i te whare noho ai, a ka haere te wahine ra a Tututuku ki tana whaea ka mea atu, “Ka ore te tangata ra e pai mai ki au,” ka mea atu te whaea, “Haere wharikitia te tahi whare ma korua, ka tiki atu ai i a Paoa ki reira korua moe ai,” ka tahi te wahine ra ka haere ki te whariki i te whare ka oti ka tikina a Paoa, a ka haere aia ki te whare o te wahine ra ka moe raua, a ka hapu, ka mahara a Paoa kia hoki ki tana kainga, a noho rawa atu i te Ti-kou kei Pi-ako taua whenua nei a te Ti-kou.

Ka whanau te tamaiti a te wahine ra ko Tipa, te teina ko Horo-whenua, ka noho nei a ka kaumatua aua tamariki nei, ka tahi ka ki atu a Tipa kia Horo-whenua ki tana taina (teina), “Me haere te taua matua ki te Ua-pata kia kite i tera o ana wahine, o ana tamariki.”

Ka ki atu te teina, “Kauaka (kaua) ta taua matua e haere.”

Ka mea atu ano a Tipa, “Me haere te taua matua” ka totohe i konei aua tama a Paoa nei, mo ta raua papa mo Paoa kia haere ki te Ua-pata, nawai a ka tuturu ki ta te tuakana ki ta Tipa.

Ka tahi ka haere a Paoa ratou ko ana hoa, toko rima ana hoa o Paoa i haere ai.

Ka haere atu ratou, a ka kitea mai e te tangata whenua, ka karanga, “Ko Paoa, ko Paoa,” i ahua hengia ano a Paoa i te tuatahi, i te mea kua ahua ke hoki, kua kaumatua, kua koroheke.

Ka tae atu aia ki te kainga ka korero atu ki era o ana tamariki, ka mea atu aia ki era, “Meake a Horo-whenua ka puta mai ki te tiki mai i au.”

page 213

Ka mea atu te tahi o ana tamariki ra, ona e noho ana i te Ua-pata, “Kia kotahi ano taku patu kia Horo-whenua.”

Ka ki atu a Paoa ki aia, “Kia ata korero i o kupu u a to mokai u a Horo-whenua.”

Ka mea atu ano taua tamaiti ra ano ko Toa-whane, “Ka mate i au a Horo-whenua.” Ka totohe raua ko te matua.

Ka noho nei a Paoa, a ka maha nga ra, ka ki atu a Toa-whane ki tana matua ki a Paoa, kia haere aia a Paoa ki te karakia i tana maara kumara; a ka hii nga toko matua o te ata, ka haere te kaumatua ra a Paoa ki te karakia i te maara kumara o tana tama o Toa-whane.

Nei koa ra, tera te haere mai ra te ope a tana teina a Horo-whenua, a noho rawa mai taua ope nei i Tikitiki-mau-rea, ka whakatika nga kai korero o taua ope ki te whai korero mo te toa, a ka moe, moe rawa iho te tohunga o taua ope ra, e wahi rua ana tana taha.

Ka moe a Horo-whenua ko tana moe tenei e kumea ana tana ringa e te tangata whenua, a e kukume mai ana ano aia, a kihai i riro atu i te tangata whenua, a ka oho ake aia ka korero i tana moe ki tana ope, a ka mea ano aia kia moe ano aia, ka haere ai te tahi tangata ki te tiki i to ratou papa i a Paoa, a ka oho ake ano te tangata nei i tana moe, a ka korero i tenei o ana moe ki tana ope. Ka mea aia, “Kua kite au i taka matua,” a ka patai atu te tahi o nga Rangatira o te ope nei ka mea atu, “Kowai e haere ki te tiki i a Paoa?” Ka mea atu a Horo-whenua, “Maku e tiki, ko au e haere.” Ka tahi ka tatua te tangata ra ka haere, a rokohanga atu a Paoa eia e noho ana i waenga maara kumara, e karakia ana i te maara o tana tamaiti o Toa-whane: ka wharo atu a Horo-whenua, ka patai mai te kaumatua ra, ka mea, “Ko wai tenei?”

Ka mea atu a Horo-whenua, “Ko au ko Horo-whenua,” ka ngunguru te kaumatua ra, no te mea ka whakaaro aia a Paoa, akuanei te mate ai te tamaiti nei i te iwi tini o tenei o ana tamariki.

Ka mea atu a Horo-whenua ki a Paoa, “He aha tau e ngunguru. Haere mai taua ka haere.”

Ka mea atu a Paoa, “Hoatu koe i mua, kia hohoro to haere, ka mau koe i to tuakana i a Toa-whane.”

page 214

Ka mea atu a Horo-whenua, “Kaore au e mate i aia. Engari me haere mai taua.”

Ka whakatika atu te kaumatua ra ka haere raua ko te tamaiti ra, ka mea atu a Paoa, “Kia hohoro ta taua haere.”

Ka whakarongo mai te iwi o Toa-whane, ki te karakia o Paoa te rangona atu te aha, ka mahara, kua mate ranei, kua riro ranei i a Horo-whenua, ka tukua mai te tutei hei toro mai hei titiro, tukua rawatia mai kua ngaro te kaumatua ra i waenga maara. Ka karanga noa, ka karanga noa te kai rapu, a kaore taua kaumatua e o mai; ka tahi ra ano ka mohio te iwi o Toa-whena kua riro a Paoa i a Horo-whenua. Ka hoki te kai rapu ki te kainga, ka tatua ka tahi ra ano ka haere mai ki te whai (aru) haere i te ara, ka haere taua kai whai, mau rawa atu a Paoa i Manga-wara, he awa i Wai-kato e puta i raro o Taupiri: ka whawhai i reira, ka mate ko te hunga kawhaki i te kaumatua ra, mate iho toko rima, ka tahi ra ano a Toa-whena ka karanga ki tana teina kia Horo-whenua, “Tahuri mai taua ka riri.” Haere tonu tera a Horo-whenua, ka pa te karanga a te nuinga o Horo-whenua, “Ka hinga ka hinga.” Ka tahi ka tahuri atu a Horo-whenua, tahuri rawa atu kua mate toko rima; ka tahi ka tu atu a Horo-whenua ka pekea mai e Toa-whena na Toa-whena ano te patu whakahoro kia Horo-whenua, tukua atu ana ka hemo, na runga tonu atu ko Toa-whena ka hinga, titiro rawa mai a Toa-poto, kua hinga tana tuakana ka tahi aia ka peke mai, ka whiu i tana patu ki a Horo-whenua tukua ake kia haere, ka hemo, ka whiua e Horo-whenua, ka hinga ano hoki a Toa-poto, toko rua, toko rua iho ano i a Horo-whenua. Ka patua te ope ra poto katoa, e toru rau i te hinganga.

A ka riro mai a Paoa to ratou matua i a Horo-whenua, ka mate ra hoki nga tuakana i aia te patu i a Horo-whenua.

Noho rawa mai a Horo-whenua i Pi-ako, a ka moe a Tipa raua ko Horo-whenua i a raua wahine, a whanau aka a Tipa, ko Kau-ahi, nana a Nga-ti-paoa, katoa e karangatia nei. Na Horo-whenua ano ko Nga-ti-paoa ano. Heoi ano ka mate tenei tangata a Paoa.