The Ancient History of the Maori, His Mythology and Traditions. Awatea, Taranaki, Nga-Ti-Hau, Nga-Ti-Rua-Nui [Vol. VIII, Māori]
Upoko 26
Upoko 26
Nau mai e tama ki roto nei taua,
Ki titiro iho au taku tonga rerewha,
He motoi taringa no roto i te kopa.
Na to whaea na to tuahine,
Na Hine-porangi, he awe toroa,
No runga i Karewa nana i uru mai.
Tukua mai kia rere e tama, e pa,
Ki Mirumiru-te-po, te tatau o te po,
Ko te whare tena o Rua-kumea,
O Rua-toia, o Miru ra e,
O Ta-poro-peinga, o Kaiponu-kino,
Nana koe i maka, ki te apai o te whare, i.
E tama ma e tauwhirotia mai
Te waka o te makau, me tuku kia whano,
Nga mata kurae, ki Rua-taniwha,
E kia wawe ia te u ki O-tana-i-ea,
Tahuri atu ki tua, ki One-tahua,
E te whenua ra, e kihai au i kite
E takahia mai e Tuki-hawa-iki.
Te Whakapapa O Turi
(Nga-Ti-Hau)
Ka moe a Turi i a Rongorongo ka puta ko Turanga-i-mua, tana ko Tama-tea, tana ko Hiku-ao, tana ko Haere-ao, tana ko Te-ihi, tana ko Te-mana, tana ko Te-tapu, tana ko Te-maru-tuna, tana ko Te-maru-wehi, tana ko Te-maru-aitu, tana ko Te-maru-ariki, tana ko Te-hiko-o-te-rangi, tana ko Ra-tua-o-te-rangi, tana ko Rangi-tau-mai-waho, tana ko Rangi-pakihiwi, tana ko Rangi-hikaka, tana ko Maru-aia, tana ko Rake-kohera, tana ko Te-konatu, tana ko Te-ao-makiri, tana ko Tau-ope, tana ko Tai-pu, koia te tupuna o Hoani Rawenata, ta Tai-pu ko Kaia, tana ko Te-rangi-matao, tana ko Te-keo-te-herepu, tana ko Haimona-te-rangi-pohea.
Whakapapa O Kura-I-Raro-Hea
(Nga-Ti-Hau)
Ko Kura-i-raro-hea, tana ko Rongo-mai-te-kawa, ka moe te tuahine o Tu-tonu i a Reo, ka puta ko Kai-whare, ka moe i a Te-nui, ka puta ko Tope-ora, ka moe i a Hua ka puta ko Hau, ka moe i a Rangi, ka puta ko Hinahina, ka moe i a Papa-rangi, ka puta ko Wai-tui, ka moe i a Whare-rau ka puta ko Te-pehi, ko Karapepe.
Ta Rongomai-te-kawa ko Rangi-mata-nui, ko Heke-rangi, ka moe a Rangi-mata-nui i a Rerea ka puta ko Rere, ka moe i a Wai ka puta ko Reo, ka moe i a uru ka puta ko Kokopu, ka moe i a Rua, ka puta ko Te-take, ka moe i a Matere, ka puta ko Mahu, ko Puraho, ko Kahu-taha, ka moe i a Hiwi, ka puta ko Uinga, ka moe i a Patu-ngahere ka puta ko Puhi-o-nga-huruhuru, tana ko Ara.
Te Whakapapa O Rongo-Tea
(Nga-Ti-Hau)
Ta-rongo-tea, ko Puru-ora, tana ko Turi, tana ko Tahau, tana ko Tuitui, tana ko Rongomai-tahae(taha)-nui, tana ko Tama-kai-u, tana ko Hine-kupa, tana ko Tama-kai-kino i mate tenei i te ngarara, tana ko Taki-rau, tana ko Wai-aria, tana ko Rangi-a-uta, tana ko Tiranga, tana ko Tu-roa, tana ko Pehi-tu-roa, tana ko Mutumutu.
Te Whakapapa A Wai-Kauri
(Nga-Ti-Hau)
Ta Wai-kauri ko Tuku-tahi, tana ko Karewa, tana ko Ihu, tana ko Rua-tahora, tana ko Nga-huka, tana ko Takena.
Ta Hikihiki ko Rangi-haua, tana ko Kai-a-te-kowhatu, tana ko Rangi-ka-tukua, tana ko Naru, tana ko Hotu, tana ko Raho, tana ko Werawera, tana ko Nokenoke, tana ko Kamaruru, tana ko Takena.
Ta Ua ko Mutumutu, tana ko Tu-arau.
page (219)(3)
Te Whakapapa O Nga Uri O Kahui-Tu
(Puke-Tapu)
Ta Kahui-tu ko Pou-tina, tana ko Pou-whena, tana ko Pou-wananga, tana ko Pou-korero, tana ko Pou-tea, ko Pou-rangahau, ko Pou-wara, ko Mauri-rangi.
Ta Pou ranga-hua ko Tu-po-rangi, tana ko Tu mokopuna, tana ko Poito-kino, tana ko Matau kino, ko Mou-nika, tana ko Tara-re, tana ko Marangai-kino, ana ko Rangi-kauru ko Te-whetu-o-te-ao, tana ko Torona, tana ko Ika pungapunga, tana ko Te-kahu, tana ko Maua-tahi, tana ko Tamati-tarepa, tana ko Te-teira-manuka, ko Wete rere, ko Te Manga-iti tana whare.
Ta Pou tea ko Hine-taka-waki, tana ko Hape ki tua rangi, tana ko Patiki-moe-roa, tana ko Rangi-patito, tana ko Nga-tara-puku, tana ko Nga-whete, ana ko Whiti uaua, ko Hine wai-papa kura.
Ta Nga whetu, ko Rangi-apiti-rua, tana ko Pou te-ahi, tana ko Rongo, tana ko Ritimana. A ta Hine wai-papa-kura, ko Ruru-te-aku rama, ko Te-roro.
Ta Ruru-te-aku rama, ko Te ika-a-te-mata.
Ta Ngana, ko Pararahi.
Ta ruru-te-aku-rama ano, ko Hokinga-rua, tana ko Punga-taka, tana ko Epiha.
Ta Roro, ko Ruru, tana ko Rawiri-rau-punga, tana ko Eruera.
Ta Ika-pungapunga, ko Te-Kanohi, tana ko Te-rangi kapo-tata, ko Te-rangi-kuru-patua. Tona whakatauki "Ko te patiti a te wheru."
Ta Rangi-kapo-tata, ko Tina, tana ko Rawiri-kai-uri.
page (249)Ta Rangi-kuru-patua, ko Whetu, tana ko Tu-koko, tana ko Hori-kokako.
Nga Uri O Mauri-Rangi
Ka moe a Mauri-rangi I a Tau-parua, he ika tane mai, kahore ona waka, ka puta ko Rangi roa, tana ko Pou-rewa, tana ko Rangi roa, tana ko Tautau-piri, ko Te-horo.
Ta Tautau-piri ko Te mawhe, tana ko Mihi, tana ko Rere tawhangawhanga, tana ko Wiremu Kingi-te-rangi-ta-ke.
(To follow 249)
Te-Rangi-Noho-Iho
(Puke-Tapu)
He kaumatua koroheke rawa a Nikorima-te-rangi-noho-iho, a koia te koro mutunga o nga koroheke o nga ra o te maoritanga o matou e kai tangata ana ano, i kite hoki aia i nga kaipuke u matahi mai ki enei motu, a i aua ra, te ingoa o aua waka pahi ko Te-tere-a-tupaenga-roa.
He toa aia no nga iwi nei no Nga-ti-haumia, a no Nga-ti-rua-hine o Tara-naki. He uri aia no Te ao nui nona te whakatauki nei "Te ao nui, nana i karihi te niho o Tara-naki." He uri ano hoki aia no Tu-te-pupu-rangi raua ko Rua-korero, a tuku iho ki a Tu haka-raro, kia te Rangi i runga, ki a Tu te-raina, kia Rangi-mahihi.
Taua ope taua i haere matahi ai ki te whawhai ko te ope o Te rangi-i-runga i Patu-pohue, a e rua ana tangata i mate i aia i taua taua. A i haere ano hoki aia i te ope taua a Te-rangi-i-runga ki Te aho-roa i Wai-pu, tokotoru ana i patu ai i taua ope nei, a uru ano hoki aia ki te ope taua ki Te rewarewa, a nana i hopu a Taka rangi te rangatira o Nga-motu.
I te wa i hinga ai a Tara naki i a Wai-kato i pahure mai aia a Te-rangi noho iho, a kihai aia i mate i te parekura i Tawhira-kete-tai, e rua nga tao ki aia, na Whakataka te tahi, na Ti-hau te tahi, te tao i tu ki aia, he mea tete ki te tara whai a he mea puhi ki te kura, i werohia mai i tona tuara, a puta katoa ki tona kopu, otira kaore aia i mate.
Na Nga-ti-rua-nui raua ko Nga-ti-awa te taua huaki ki tona pa i Puke kowhatu, a ko te iwi o page (252)te pa kua riro ki te mahi i waenga, a i te mahi kai mai i te wao-nui-a-tane etahi, a koia anake me nga tamariki nonohi i mahue iho ki te pa, a ka huaki te taua, ka tutakina te tahi o nga ara ki te pa, a ko te arawhata i te tahi waha o te pa i turakina eia kia taka i te pari, a kahore kau he ara atu ma reira mo te taua ki taua pa, a kihai noa ake aia i taea, a ka ora tana pa, a hoki noa te taua, a hoki noa mai taua iwi ki ta ratou pa i te po.
He tao te rakau a te koroheke nei e mau ai ki te taua, te ingoa o te tahi o aua tao ko Nawenawea, a he rakau tipu ora he tapua te tahi o aua tao, he rakau e karakiatia ana eia, e mohio ai aia ki nga mate me nga ora a te taua, me te iwi i noho atu i te kainga, te ingoa o tenei tao ko Rua-ho-ata.
Ana piki e piki ai i tana mahunga e haere ai aia ki te taua, he piki Kaahu, he atua hoki te Kaahu no te patu tangata, koia e mau ma nga huruhuru o te Kaahu i te waha-ika, a e kore te tamaiti toa e mau i taua patu, whai hoki e kore te toa e mau i taua patu, ma te tino toa rawa, ma te kai aka ki te patu anake taua patu e mau ki te parekura.