Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1905.

Niu Tireni. — Ture Whakawhiwhi Mana Whakahaere Ki Nga Taone Maori

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

page 1

Niu Tireni.
Ture Whakawhiwhi Mana Whakahaere Ki Nga Taone Maori.

1905, No. 28.
He Ture hei whakawhiwhi Mana Whakahaere ki nga Taone Maori.

[27 o Oketopa, 1905.

Kua Meinga Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, a i runga ano koki i tona mana, ara:—

1. Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakawhiwhi Mana Whakahaere ki nga Taone Maori, 1905."
2. Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa, i runga i tana Ota Kaunihera i ata kahititia, ki te panui i ia taone Maori i whakaturia i raro i "Te Ture Taone Maori, 1895," i raro ranei i "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1902," kia uru ki raro i nga tikanga o tenei Ture, a hei reira tonu ka tu nga tangata o taua taone hei ropu kaporeihana a ka huaina ko "Nga Tangata o te Taone Maori o," a i runga i taua ingoa ka whai riiwhitanga mo ake tonu atu me tetahi hiiri mo ratou whakahuihui, a ka ahei ki te whakahaere mahi ma roto i tona Kaunihera.
3.

Mo ia taone pera me tu he Kaunihera kia tokorima ona mema me pooti i runga i nga huarahi ka whakaaturia i raro nei.

Engari mo runga i te Kaunihera tuatahi i whakaturia i raro i tenei Ture kia tokowha tonu nga mema e pootitia, a kia kotahi te mema, me Maori, ma te Kawana e whakaingoa.
4. Mo runga mo nga ritenga o taua pootitanga me pa nga tikanga e whai ake nei:—
(a.) Mo te pootitanga tuatahi me whakahau te Perehitini o te Kaunihera Whenua Maori o te Takiwa, tetahi atu tangata ranei ma te Kawana e whakatu, kia mahia he rouru o nga tangata katoa e whai mana ana i runga i te noho tuturu i taua taone, ki te pooti i ia pootitanga mema mo te Whare Paremete; ko ia tangata e uru ana ki taua rouru page 2ka kiia he tangata whai pooti mo runga mo nga ritenga o taua pootitanga tuatahi, a ka ahei ano hoki kia pootitia hei Mema Kaunihera.
(b.) Ko te Perehitini o te Kaunihera Whenua Maori o te Takiwa, ko tetahi atu tangata ranei i whakaturia e te Kawana, hei Apiha-whakahaere Pooti mo taua pootitanga tuatahi.
(c.) Mo ia pootitanga o muri iho me mahi he rouru o nga tangata whai pooti i runga i nga huarahi kua whakaritea e "Te Ture Kaporeihana Taone, 1900," a ko ia tangata e noho ana tona ingoa i runga i taua rouru ka whai pooti, a ka ahei ano hoki kia pootitia hei Mema Kaunihera.
5. Ko te pootitanga tuatahi o aua mema tokowha o te Kaunihera me tu a tetahi ra ma te Kawana e whakarite.
6. Ko te huihuinga tuatahi o te Kaunihera ma te Apiha-whaka-haere Pooti e karanga, a ko ia tonu hei upoko mo taua huihuinga a pootitia ra ano te Tiamana. A taua huihuinga tuatahi me tahuri te Kaunihera ki te pooti i tetahi o ratou hei Tiamana mo te Kaunihera hei tu i taua turanga a tae noa ki te ra pootitanga mema tuatahi tonu o muri atu.
7. A te Wenerei whakamutunga o te marama o Aperira i te tau tuarua o muri atu i te tau i tu ai te pootitanga tuatahi, a i taua ra ano i ia rua tau a muri atu, me mutu te mematanga o nga mema katoa a me tu ano he pootitanga hou.
8. I raro i nga ritenga o tenei Ture, ko nga pootitanga Mema Kaunihera katoa ka whakahaerea i raro i nga ritenga o "Te Ture Pootitanga Mema Ropu Takiwa, 1904."
9.
(1.) Mehemea ka tuku te Tiamana, tetahi Mema Kaunihera ranei, i tona turanga ki raro, ka mate ranei, ka pekerapu ranei, ka hanga tikanga ranei ki nga tangata i tuku nama ki a ia kia utu ia i tetahi wahi anake o aua nama, ka whakataua ranei tetahi hara kirimina ki runga ki a ia, ka whakangaro ranei i a ia i nga nohoanga e wha maha atu ranei o te Kaunihera, ka whai paanga atu ranei a ia anake ranei raua tahi ranei ko tetahi atu tangata ki tetahi kanataraka a te Kaunihera, i tua atu i te ahua o tenei hanga o te mema kamupene i whakakaporeihanatia i rehitatia ranei, ka tango ka pupuri ranei i tetahi turanga i raro i te Kaunihera e hua ake ai he painga ki tona tinana, hei reira ka kiia kua watea tona turanga a ka mutu tona tu hei Mema Kaunihera.
(2.) Ina tupono he wateatanga pera me whakafu e te Kawana he tangata totika hei Mema Kaunihera, hei tu i taua turanga a tae noa ki te ra pootitanga mema tuatahi tonu o muri atu.
10. Ko nga mahi me nga whakahaerenga a te Kaunihera me whakahaere i runga i te aronga o tekiona ono tekau tae noa ki tekiona whitu tekau ma ono o "Te Ture Kaporeihana Taone, 1900," a me whiwhi te Kaunihera i nga mana katoa i nga mahi me nga taumahatanga katoa e tukua ana e whakawhiwhia ana ki nga Paro Kaunihera ahakoa e tehea Ture e mana ana a taua wa ki runga ki nga Kaporeihana Taone mo runga mo nga take e whai ake nei:
(a.) Ki te whakatu i nga apiha e tika ana, me te whakarite tari mo ratou.
(b.) Ki te whakatau a ki te kohikohi i nga reiti.page 3
(c.) Ki te tuhituhi me te tirotiro i nga kaute, me te mahi i tetahi rarangi kaute (balance-sheet) i ia tau, me te tuku atu i nga moni ki te peeke takoto ai me te utu atu hoki i aua moni;
(d.) Ki te mahi me te whakapai i nga tiriti, awakeri, mahinga wai, mahinga raiti uira, me era atu mahi nunui e pa ana ki te katoa hei painga mo taua taone;
(e.) Ki te peehi i nga mea kikino.
(f.) Ki te nama moni mo nga mahi nunui;
(g.) Ki te hanga paero me te whakatau whiu mo te takahanga o aua paero:
me era atu tikanga katoa o tetahi Ture pera e pa ana ki tetahi take pera te ahua, hui atu ki era atu take katoa tera e whakaritea e te Kawana i ia wa i ia wa, ka pa, i raro ano i nga ritenga o tenei Ture, ki taua Kaunihera, ara ona wahi e pa tika atu ana.
11. Ko nga rori katoa o taua taone me takoto i raro i te mana o te Kaunihera, pera ano me nga rori o tetahi paro e takoto nei i raro i te mana o te Kaunihera o taua paro.
12. Mo runga mo ia taone pera, kua panuitia i konei, ahakoa nga kupu katoa o tenei Ture, e kore tetahi whenua i roto i taua taone, kaore nei e riihitia ana e nohoia ana ranei, e tonoa kia utu reiti ki te kore i matua whakahaua ketia e te Kawana i runga i tana panui i roto i te Gazette; a ahakoa pewhea e kore te Kaunihera Whenua Maori o te Takiwa, i runga i te rehitatanga nona tetahi wahi o taua taone, e tonoa kia utu i nga reiti e nui atu ana i nga moni kei tona ringa e man ana e tika ana mo ia tekiona kotahi whenua kotahi ranei.
13. Ka ahei te Kawana, i runga i tana Ota Kaunihera, ki te whakarite i nga tekiona o te "Ture Kaporeihana Taone, 1900," kia pa ki tetahi taone Maori i raro i nga tikanga o tenei Ture, a i roto i te wa e in mana ana taua Ota ka kiia aua tekiona he wahi no tenei Ture.
page break

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section