Mohi te Atahikoia: Ka karangatia ki te aroaro o te Komiti, ka whai korero: ka patairia.

401. Te Tiamana: Me korero poto mai e koe o whakaaro, engari kaua e hokia nga korero kua oti i nga kai-whakahoki patai o mua atu i a koe?

Mohi te Atahikoia: Tuatahi e mihi atu ana ahau ki te Tiamana me nga mema o tenei Komiti. E whakaae ana ahau ki nga korero a te Tiamana, i korerotia mai nei e ia i naianei, ara, me whakapoto haere e au taku korero, a kia kaua e tuaruatia atu e au nga mea kua oti atu te korero i mua atu No nga iwi o te Tai Rawhiti au. Te mea tuatahi e korerotia e au ko te whakaupokotanga o te Pire. Kei taua whakaupokotanga etahi kupu mo te Taimana Tiupiri o te Kuini. Kei reira e whakamarama ana te take i karangatia ai tona ingoa he Taimana Tiupiri, ara, ko te taenga o nga tau o te Kuiui ki te ono tekau e noho ana i runga i te torona. I tae ki taua Tiupiri nga mangai o nga iwi katoa e noho nei i raro i tona mana puta noa i te ao hei whakanui mo taua Tiupiri. I tae ano he mangai mo nga Maori ki taua Tiupiri. No te haerenga o nga Maori ka tukua atu e nga iwi Maori o konei he pukapuka mihi atu ki te Kuini mo te taenga ki te ono tekau o ona tau e tu ana hei Kuini. He inoi atu kia puta he whakaaro mana ki te iwi Maori hei tohu whakamaharatanga mo te taenga o ona tau ki te ono tekau e tu ana hei Kuini. Ko taua inoi e mea ana me rahui nga toenga o nga whenua Maori. Te take i tuhia ai a i tukua aitaua inoi ki te Kuini he mohio no nga Maori kua mate ratou, kua riro o ratou wheuua i te raupatu, i nga mahi huhua i mahia, me nga turei paahitia, ko te utu mai a te Kuini, ma ona Minita i Niu Tireni, ara, ma te Kawanatanga o Niu Tireni, ekimi he tikanga bei whakarite i o ratou hiahia, a koia tenei te utu a te Kawanatanga o Niu Tireni ko te Pire e takoto nei i te aroaro o te Komiti. Kua korerotia e nga Maori te Pire a kua mohio ratou kiona tikanga, a i naianei e ki ana nga Maori kaore rawa i rite taua mea ki nga hiahia nana i tukuna ai e ratou te pukapuka inoi ki te Kuini. Na reira tukua mai ana nga pitihana a nga iwi Maori o te Motu nei hei whakahe i te Pire kua hoatu nei hei utu mo ta ratou inoi i tuku atu ai ki te Kuini, ara, kia rahuitia o ratou whenua kia mau tonu ai ki a ratou. Ka korero au mo te Tiriti o Waitangi. Ko etahi o aku hoa Maori e noho nei, i a ratou e korero ana ki te Komiti, i ki kei te whakakotahi nga Maori i raro i te Tiriti o Waitangi. Ki taku te take i whakaaetia ai te Tiriti o Waitangi e tenei Motu na tetahi pukapuka i tukua e nga iwi Maori ki te Kingi o Ingarangi. No te tau 1835 taua pukapuka i tukua atu ai, e tono ana taua pukapuka me tiaki o ratou whenua i te wa e tamariki ana ratou, engari kia kaumatua ratou me whakahoki atu ma ratou ano o ratou whenua e whakahaere. Otira na te Kuini ke i whakahoki mai taua pukapuka, i te mea kua mate atu te Kingi i tukua atu ra ki a ia taua pukapuka, a kua eke ko te Kuini ki runga ki te torona o Ingarangi. Ko te Tiriti o Waitangi te whakautu mai a te Kuini i taua pukapuka. Ko taua tiriti e ki ana ki te iwi Maori ano te mana ki ona whenua, ki ona ngaherehere, ki ana mahinga ika, me ana mea katoa. Ko te tikanga o taua Tiriti o Waitangi, he whakapumau i te mana o te iwi Maori. No muri i tera ka oho ake nga raruraru i waenganui i nga Maori me nga Pakeha, engari kaore i ngaro i era te mana o te Tiriti o Waitangi. Ko tetahi wahi o taua tiriti e ki ana ma te hoko anake e riro ai te whenua o te Maori, ara ina hiahia te Maori kite hoko, ina rite te monihei utu mo te whenua. Kei te Tiriti o Waitangi enei tikanga e mau ana. I muri iho i tera, ka tonoaeetahi Pakeha ki te Kawanatangao Ingarangi kia tuwhera te hoko i nga whenua page 47Maori ki nga Pakeha noa, a whakaaetia ana e te Kuini. Na, i naianei i to mea kua kite nga Maori kua mate ratoui nga raruraru, i nga whawhai, i nga raupatu, i nga mahi hoko whenua, me era atu mah. a te Pakeha, kua tahuri te iwi Maori ki te tono kia whakakorea atu taua wahi, o te Tiriti, o Waitangi e tuku nei ki te Karauna anake te mana hoko whenua Maori. Koia tena nga take i tono, at nga Maori kia rahuitia nga toenga o o ratou whenua hei oranga mo ratou. I naianei, kua takoto te Pire nei ki te aroaro o tenei Komiti, otira kaore nga Maori e pai ko te Pire nei hei whakautu mo ta ratou inoi ki te Kuini; ko to ratou hiahia kia whakatutukitia nga kupu o ta ratou pukapuka inoi ki te Kuini. Me whakaatu au ki te Komiti ko nga pitihana katoa kua tae mai ne ki to koutou aroaro e whakahe katoa ana i te Pire. Ki te ata tirotirohia nga rarangi o nga tangata tera e kitea e nuku atu ana i te rua tekau mano nga tangata e whakahe ana ki te Pire. Na reira, ma tena e mohiotia ai, ko te hiania o nga Maori me whakamana ta ratou tono ki te Kuini kia rahuitia te toenga o o ratou whenua; a tenei au ka whakaatu ki a koutou, koia tena te hiahia nui rawa o nga Maori, ara, kia tino rahuitia nga toenga oo ratou whenua. Kia oti tena taha o ta ratou tono ki te Kuini te whakamana, katahi ratou ka tatiuri ki te whakatakoto tikanga e whakahaerea ai nga whenua kua rahuitia ra Kaore nga iwi Maori o te Motu nei i to mohio ki tenei Pire. Kei te kimi ratou he aha ra te take i hanga ai tenei Pire. He paku nei te wahi o te Pire kua whakamaramatia ki a ratou. E rua tekau ma waru tonu nga tekiona o te Pire i mauria haeretia nei ki etahi wahi o te Motu nei, i whakamaramatia nei e te Pirimia ki nga Maori, a kitea rawa ake i tenei ra kua eke ki te wha tekau ma iwa nga tekiona o tenet Pire. Na reira ahauka mea kaua e mahia te Pire nei i tenei tau, kaati he Pire e paahi ko tetahi Pire hei whakamutu rawa atu i to mahi hoko i nga whenua Maori. Heoi auo; ko era atu hiahia o te iwi Maori me waiho mo tetahi atu wa. Na, i ki mai te Tiamana ki au me whakapoto e au taku korero atu i nga whakaaro o toku iwi, na kua peratia e au. Kei nga, patai te tikanga e roa ai aku korero Ko te hiahia uui o te tekau mano tangata kua haina nei i te pitihana whakahe i te Pire ko te mahi hoko i nga whenua Maori me whakamutu rawa atu. Kaore te pitibana i te tono kia patua tenei Pire a kia bomai he Pire ke hei riiwhi. Kaore i pena nga kupu a nga kai-pitihaua. Kotahi touu ta ratou kupu, e penei ana, "Patua rawatia atu tena Pire" Kua mutu aku korero.

402. Te Paraone: E penei ana koia tau me mutu te mahi a te Komiti i te Pire nei?

Mohi te Atahikoia: Ae, heoi ano te mea o hiahiatia ana e nga Maori kia whakaotia i naianei ko ta ratou i tono ai i roto i te pukapuka inoi ki te Kuini: ara, me tino rahui o ratou whenua.

403. Te Maka: Kei te mohio ranei koe ki te whakaaro o te Pirimia me te nuiuga o nga mema o te Paremete, ara, ki ta ratou me whakanoho ki te tangata a me whakapai nga wheuua takoto uoa a te Karauna?

Mohi te Atahikoia: Kua mene katoa ena ki roto ki te pukupuka inoi i tukua atu nei ki to Kuini, ara, me riihi e nga Maori nga whenua kaore i te mahia e nga Maori.

404. Te Maka: Ko te hoko anake ta koutou e whakahe nei?

Mohi te Atahikoia: Ae

405. Te Maka: Me pehea ki to whakaaro nga wheuua kino, e kore nei e nui ake oua utu i nga moni i pau i te whakapainga i aua whenua. Ki to mahara ka kitea e koe he tangata hei riihi i aua ta whenua?

Mohi te Atahikoia: Ki te kore ra e taea te riihi heoi ano e kore e taea. Heoi ano te korero mo ena whenua; eugari ki taku, me waiho ena tu mea ma nga Maori ano e whakatau.

406. Te Maka: Ko taku hiahia kia ata titiro koe ki te taha e puta ai he ora ki te ao i aua whenua: ka whakaae ranei koe kia utu taake nga whenua e takoto noa iho nei?

Mohi te Atahikoia: Taku utu poto mo tena patai, mo waiho nga mea pena katoa ma nga Maori ano e whakatautau haere. Ki te tau i a ratou me hoko atu ena tu whenua, me whai mana ratou ki te pera, a ki te tau i a ratou me riihi, me aha ranei, me whai mana hoki ratou ki te pera Koi ana te take i ki ai au me tuku atu ma nga Maori ena tu mea e whakahaere. Kaore kau he whenua kino o toku takiwa. Tena pea e taea te whakawhiti aua whenua kikino e nga Maori mo etahi whenua papai.

407. Te Maka: E hiahia ana ranei nga Maori kia whakakorea te mana o to Kawanatanga e riro nei mana anake e hoko nga whenua Maori?

Mohio te Atahikoia: Ae; e hiahia ana ratou kia whakakorea taua mea a kia whakamutua te hoko.

408 Te Maka: E mea ana koia koutou ki a koutou ano te ritenga mo te hoko mo te kore hoko ranei, mo te pupuri i te whenua mo te kore pupuri ranei?

Mohi te Atahikoia: Kaore. E penei ana taku, kaua te tangata e tukua kia hoko atu i te whenua ahakoa hiahia ia ki te pera Koia hoki tena te mea nana i mate ai te iwi Maori, ko to whakaaetanga kia boko atu ia i ona whenua ina puta tena hiahia ki te pera.

409. Te Maka: Kei to marama i au to tupato kei kore nga whenua o nga Maori, engari ko taku e hiahia ana kia mohio au me pehea he tikanga mo nga iwi Maori e whiwhi nei i nga poraka whenua nunui? Ko te tikanga a te Kawanatanga i naiauei he hoko i nga whenua nunui o nga Pakeha: me pehea nga Maori e whiwhi nei i nga poraka whenua nunui, ki to puta te kupu a to Kawanatanga me wawahi aua poraka nunui me taha ki te iwi—me pehea ki tau e kore ai e tupona ki taua ahua?

Mohi te Atahikoia: Me riihi nga whenua ka utu ai i nga taake me nga reiti ki nea moni e puta mai ana.

410. Te Maka: Engari tenei ano ra etahi Pakeha whiwhi whenua nunui, e utu nei i to taake taumaha rawa, a riihitia e ratou aua whenua ki te tangata; otira, ahakoa kei te utu aua tangata i nga taake me nga reiti e ki ana te Kawanatanga he nui rawa era whenua mo ratou Kaore au i te ki he tikanga pai ta te Kawanatanga, heoi taku he ui atu ki a koe ka pehea tau tikanga mo tenei tu ahua?

Mohi te Atahikoia: Ki tahu whakaaro mehemea ka ata wehewehea nga whenua Maori ki nea whanaunga o te tangata nona taua whenua katahi ka tika Kaore e rite ana te Maori ki te Pakeha, e haere nei te Pakeha ki te hoko whenua mona, a he mano he mano nga eka e riro ana i tona kotahi. Na reira ahau ka ki kaore nga ture e pa ana ki nga Pakeha e tau ki runga ki nga whenua Maori. Me tuku ma nga Maori ano e hanga he ture hei whakahaere i o ratou whenua. Ko te page 48Pakeha e rereke ana tona ahua: ka pau i a ia nga whenua o Niu Tireni te hoko ka haere ia ki tetahi atu motu hoko ai apo ai i nga whenua o reira. Ko te Maori e kore ia e kaha ki te pera; kaore kau hoki ona whenua ke heoi kau ko ana whenua anake i Niu Tireni.

411. Te Maka: Engari tenei ano ra etahi wahi, e tino mohiotia ana e au, he nunui rawa nga whenua o etahi iwi Maori, a ko etahi iwi Maori be kore rawa atu te whenua i a ratou: me pehea enei ahua e rua?

Mohi te Atahikoia: Koia tena taku i korero ake nei: Kaore rawa te ture mo nga Pakeha e pa ki nga Maori. Kaore kau o te Maori oranga ke atu ko te whenua anake. E rua o te Pakeha huarahi e whiwhi ai ia i te oranga, he whenua tetahi he moni tetahi, a tenei ano tetahi atu huarahi e whiwhi ai te Pakeha i te oranga: haereere ai ia ki nga motu ke hokohoko whenua ai mona i reira. E kore tena e taea e te Maori.

412. Te Maka: Ehara rawa atu i tena, Kaore ranei e puta he painga ki nga Maori mehemea ka whakahaerea he tikanga e tere ai te kore o te whenua i te Maori kia tomo ai ia ki rotoki te tikanga Pakeha noho ai? E ki ana te Tiriti o Waitangi kia kotahi tonu te ture mo te Pakeha raua ko te Maori?

Mohi te Atahikoia: E pena ana ra taku kupu. Me paahi ko te whakaupokotanga o te Pire anake i naianei, a ma nga Maori e ha nga amuri atu.

413. Te Maka: E tu nei te Kooti Whenua Maori, me ona tikanga whakahaere katoa. Kaore ranei e puta he painga ki nga Maori ki te tere te ruri me te whakatau o o ratou whenua, me te whakaputa o nga tiwhikete?

Mohi te Atahikoia: He kino rawa nga mahi a te Kooti. Ko ta te Kooti mahi he hoatu i nga whenua o tetahi tangata ki tetahi atu tangata i runga i tana huarahi i kite ai kia whiwhi mahi ai te Kooti i tetahi atu tau.

414. Te Maka: He tautohetohe pea no nga Maori i pena ai?

Mohi te Atahikoia: Na te Pakeha i ako te Maori ki enei mahi katoa. Kaore te Maori i mohio ki te korero teka i mua, na nga roia Pakeha i ako.

415. Te Maka: E penei ana koia to korero whakaae ai nga Ateha, e noho nei i te taha o nga Tiati, ki te whakapohehe i te Tiati, kia kotiti ke ai te Kooti i nga korero tito?

Mohi te Atahikoia: He maha nga Ateha i utua ki te moni kia tahuri ai ki te mahi pena. Penei ai te korero atu ki a ratou "Ki te whakataua e koe te tika ki a mea tangata, tenei te moni mau." Ko ia tena nga mahi o mua, engari i naianei kua kore o te Ateha mana; heoi tana he noho noa iho i reira, kaore ana uru atu ki nga whakahaere a te Kooti.

416. Te Maka: Whiriwhiri tahi ai pea raua ko te Tiati, me te whakawhirinaki atu pea o te Tiati ki a ia hei tohutohu i a ia ki nga tikanga Maori?

Mohi te Atahikoia: Ae; engari kaore e whai tikanga ana kupu. Kaore kau ona mana. I mua ina whiriwhiri te Tiati raua ko te Ateha i ta raua whakatau, e whai mana ai te whakatau a te Kooti me riterite tahi o raua whakaaro, engari kua rereke te tikanga i naianei. I naianei kei te Tiati anake te tikanga mo te whakatau, ka taea e tona kotahi te whakatau i runga i tana i mahara ai he tika, a ki te kore te Ateha e whakaae ki tana whakatau kaore kau he tikanga.

417. Te Maka: A, kaati, he aha te mahi a te Ateha e noho tahi nei raua ko te Tiati?

Mohi te Atahikoia: Me whakahoki atu e au tena patai ki tetahi atu patai hoki: I ngaro ki hea nga matauranga i paahitia ai he ture pena te ahua? Ki taku mahara kaore e tika kia whakahokia e au to patai. Me patai atu koe ki te Paremete nana i paahi tena ture.

418. Te Maka: Ki taku e pa ana o korero ki nga mema Maori e noho ana i roto i te Whare hei beteri mo nga ture e paahitia ana mo te taha Maori?

Mohi te Atahikoia: Kaore au i rokohanga ki konei i te wa i paahitia ai ena ture. Kaore e tika kia whakahengia ko ahau. Kei te pena pea me tau, engari kaore e tika kia whakahengia nga mema Maori, notemea ina kokiritia he mea pena ki te Whare, a ina pooti nga mema Maori ki te taha e turaki ana i taua mea, he aha te mea e pahure i a ratou i te mea tokowha tonu hoki ratou, e kore ano e taea e ratou.

419. Te Maka: Ki taku whakaaro ko nga mema Maori tonu ki te tohutohu mai i nga ture e mahia ana mo te taha Maori?

Mohi te Atahikoia: Ki taku whakaaro kaore rawa ratou i whai kupu me tango atu te mana o nga Ateha.

420. Te Maka: Kaore au i mohio kaore i pena nga mema Maori, engari kua kite au i nga mema Maori i roto i te Paremete e whakaae ana ki nga ture me nga tikanga, e ai ki toku whakaaro, tera e puta hei mate mo nga iwi Maori, a kihai rawa ratou i whakahe ki aua ture i te wa e paahitia ana?

Mohite Atahikoia: E tika ana; koia tena te mate o nga mema Maori. Kua kite au i tena ahua o ratou, ki te Komiti tonu nei, takoto ke nga patai a tetahi takoto ke nga patai a tetahi.

421. Te Maka: Ka patai au ki a koe mo tetahi atu mea. Mo to kupu e ki nei koe me tuku atu ma nga Maori ano e whakahaere o ratou whenua, tena ki te peratia, ki to whakaaro ka kore te hanga e ngangare nei,. e tautohetohe nei, e whakakaaro kore nei te Maori, e kitea nei hoki taua tu mahi e katoa, e mohiotia nei koi ra kei te hoatu mate mo te Maori? Kaore koia e mau tonu taua tu mahi ina whakaaetia ma ratou ano e whakahaere o ratou whenua?

Mohi te Atahikoia: Kaore ano rahoki i whakamatauria. Timata i te tau 1840 tae mai ki naianei ko nga Pakeha anake ki te hanga ture mo nga Maori. Kaore ano he mana pera i tukua atu ki nga Maori. Kaore ano ratou i tukuna kia whakamatau ki te hanga ture mo ratou.

422. Te Maka: Kua kite ra ahau i nga mahi e mahia ana i roto i te Kooti Whenua Maori: Ko nga Maori ano e tahuri atu ana ki a ratou whakamaori, e tohutohu ana i nga roia, rereke ta tetahi taha rereke ta tetahi taha, heoi te mahi he ngangare he tautohetohe he moumou moni; na reira ka patai au ki a koe, e kore ranei e mau tonu taua mahi ina tukuna atu ma nga Maori ano e whakahaere o ratou nei whenua?

Mohi te Atahikoia: E tika ana; engari e tautohe ana tena ki o ratou take whenua

423. Te Maka: He aha koia nga take ka hoatu hei whiriwhiri ma nga hui Maori ko nga take whenua na hoki?

page 49

Mohi te Atahikoia: Kua korero atu na hoki au kaore nga Maori i mohio i mna ki te hanga korero teka mo te whenua, na nga roia Pakeha i ako ki te mahi pera. Na nga roia taua mahi.

424. TeMaka: He pai noatu ena hei korero mau ki tekomiti; engari kaua koe e mahara ka whakapono atu au ki tena korero, i te mea no toku tamarikitanga inai ano toku mohio ki nga mani a te Maori a taea noatia tenei ra. Kua kite au i etahi rangatira e ngana ana ki te tahae i nga whenua o tetahi atu rangatira. Koi nei nga mahi i kite ai au i toku tamarikitanga, kaore ra ra, ko te tikanga, mo te iwi katoa te whenua?

Mohi te Atahikoia: E tika ana; kaore au i te whaKahawea ki tena—kei te aronga nui ke aku korero e haere ana. He tika, he kaumatua rawa ake te kai-patai i au, heoi aku e korero atu nei ko aku ano i kite ai ki toku takiwa.

425. Te Maka: E pai ana. E hiahia ana au kia whakamarama atu koe ki te Komiti Kia kitea ai mehemea kei te mohio ranei koe, kaore ranei, ki nga painga e whiwhi ai te Maori mehemea e puritia ana e ratou o ratou whenua i runga i te tiwhikete, kia taea ai e ratou te tuku ino aua whenua o ratou ki a ratou tamariki?

Mohi te Atahikoia: He patai nui rawa tena.

426. Te Maka: E mea ana au kia mohio au mehemea ranei kua tino tatu i nga Maori tetahi tikanga, i tonoa ai kia hoatu he mana ki te Kotahitanga hei whakahaere i o ratou whenua, e kore ai ratou e tautohetohe ki a ratou, notemea, ki te kore e mutu taua tu mahi, kaore e roa taua Kotahitanga e tu ana?

Mohi te Atahikoia: Kua tatu i nga Maori nga huarahi me nga tikanga e whakahaerea ai nga mahi a te Kotahitanga, engari e penei ana ta matou kupu: Tukua mai te mana i te tuatahi, kia riro mai tera hei reira matou mohio ai ki te mea hei mahi ma matou.

427. Te Maka: Kei te aroha atu au ki nga Maori e hiahia nei ki te whakatakoto tikanga e puta ai he ora mo ratou, engari kei te tino mohio au mehemea kaore i te tino marama i a raton tetahi tikanga ngawari ake i nga mea kua rongo nei tatou—tetahi tikanga tino marama te takoto—heoi ka puta kau ratou i enei mate ka uru atu ki etahi atu mate?

Mohi te Atahikoia: Kaore ano ra te ra o ena mate i taea atu. Kei te mohio matou ka ara ano etahi raruraru, engari ko to matou hiahia he whakamutu i aua mea.

428. Te Maka: Otira ahakoa ki te kore e whakaturia e ratou te Kotahitanga ka ahei noa atu ratou ki te ki e kore ratou e hoko i o ratou whenua. Kaore kau o te Kawanatanga mana e kaha ai ia ki te to atu i a ratou ki te hoko i o ratou whenua. E kore koia raton e kaha ki te ki atu kaore ratou e whakaae ki te hoko i o ratou whenua, ma tetahi ture rawa koia kia paahitia e kaha ai ratou ki te pera atu?

Mohi te Atahikoia: Ae; e tika ana tena. Engari he kite nei hoki no matou i nga pohehe o te tangata i tono ai matou kia lino rahuitia nga toenga whenua a kia tino araia te hoko.

429. Te Maka: Engari, mehemea kaore kau o te Kotahitanga mana, a mehemea hoki kaore ano i oti i ratou te whakatakoto tetahi tikanga hei whakahaere i a ratou mahi, he aha kei te arai i a ratou te haere noa mai ai ratou ki te Paremete tono ai kia paahitia he tore e ahei ai ratou ki te whakatakoto tikanga i waenganui i a ratou hei whakamutu ite hoko whenua?

Mohi te Atahikoia: E tika ana; engari ki te kore e hoatu he ture ki nga Maori me pehea e ratou te whakatutuki o ena tikanga a ratou i whakatakoto ai. Ina te tikanga o taku kupu: I nga ra o mua ki te hiahia te tangata ki te hoko i te whenua, ki te kore te iwi e pat a ki te tohe tonu taua tangata ka poroa tona upoko, otira kua kore tera tikanga e taea i naianei, ko to naianei huarahi me haere mai te tangata ki te Paremete tono ai kia paahitia he ture hei pupuri i tona whenua kei hokona e ia.

430. Te Maka: Kaore koe e whakaaro ana, i te mea hoki kua roa koe e titiro ana ki nga raru-raru me nga mate o te iwi Maori, kei te rite nga Maori ki tetahi ope hunuhunu i te pa, ina hoki e mahara nei ratou ma tetahi ture kia paahitia e mutu ai te eke o te mate ki o ratou whenua, kaore ia ra, kei a ratou ano me te ahua o ta ratou noho te mate?

Mohi te Atahikoia: Kei te Paremete o tenei whenua anake te he i pa ai nga raruraru me nga mate ki te iwi Maori. Na tenei Paremete i paahi te Ture nana i whakamana kia tekau nga tangata e whakatu hei kai-tiaki mo te iwi.

431. Te Maka: Tena mehemea i kotahi te whakaaro o nga Maori i mua, a i ki ratou, "Kua paahitia e koutou ko nga ture kikino kia hoko ai matou i o matou whenua, otira e kore matou e whakaae ki te hoko;" mehemea pea i pera he kupu ma ratou katahi pea ka pai?

Mohi te Atahikoia: Ki taku mahara koia tena te take i ara ai te whawhai ki tetahi wahi o te Motu nei, ara, he kore no nga Maori e whakaae ki te hoko whenua Ko etahi e tohe ana ki te hoko ko etahi kaore e whakaae ki te hoko. Koia tena te take o te whawhai ki Waitara. Te mutunga iho o era tu mahi he whawhai, a kaore nga Pakeha i tautoko i te taha e hapai ana i te tika, tautoko ke ana te Pakeha i te taba nana i whakataritari te whawhai. I tautoko te Pakeha i te taha i whakaae ki te hoko whenua, a i tahuri ki te whawhai i te taha e pupuri ana i o ratou whenua kei hokona.

432. Te Maka: Ehara i te mea koi na anake te take o te whawhai. I hiahia etahi o nga tangata kite hoko ko etahi kaore i hiahia; engari e whai mana noa atu ana nga Maori i taua wa ki te ki atu, Kaore matou e hoko, notemea kaore e tuwhera ana i te Kawanatanga nga huarahi e whiwhi ai matou i te utu nui mo o matou whenua; na reira ka waiho e matou kia takoto mangere ana nga whenua" Me i peratia atu e ratou kua tahuri te Kawanatanga ki te hanga ture e rite ana mo nga Maori.